لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:15
آب حَيات، نام چند كتاب كه دانشوران مسلمان در موضوعات گوناگون تأليف كرده‌اند؛
نويسندگان برخي از اين كتابها اينانند:
1. آزاد دهلوي: محمد حسين ملقب به شمس‌العلماء مولوي (1245ـ 1328ق/1829ـ1910م). اثر
او نخستين كتاب در باب ادبيات اردو به همين زبان و متضمن شرح حال شاعران اردو زبان
شبه قارة هند است. اين كتاب شامل دو بخش است: بخش نخست آن ديباچه‌اي مفصل پيرامون
زبان اردو و تكامل آن است؛ بخش ديگر به گزارش احوال سرايندگان اردو زبان و بررسي
شعر كلاسيك اردو اختصاص يافته است. نويسنده با روشي نو و بر اساس معيارهاي تازه،
ادبيات اردو را بررسي كرده و نظراتي تازه ابراز داشته است. نثر او در اين كتاب فصيح
و زيباست. چاپ اين كتاب نخستين بار در 1298ق/1881م در لاهور صورت گرفته و پس از آن
در 1325ق/1907م و بار ديگر در 1331ق/1913م در همين شهر تجديد چاپ شده است.
2. استرابادي: محمد جعفر بن ملاسيف‌الدين معروف به شريعتمدار استرابادي تهراني (د
1263ق/1847م). كتاب او نوشته‌اي مختصر در كلام شيعه به زبان پارسي است. شريعتمدار
در اين رساله معاني اصول دين را بر طبق اصول مذهب شيعة جعفري بيان داشته و براي
رسيدن به اين هدف يكايك اصول اين مذهب را بررسي كرده است. در پاره‌اي از كتابهاي
فهرست، اين كتاب فلك مشحون خوانده شده است (شوراي ملي، 16/235).
ظاهراً اصل كتاب شريعتمدار استرابادي تا به حال چاپ نشده است. نسخه‌هاي خطي آن در
كتابخانة مركزي دانشگاه تهران، شوراي ملي (سابق)، كتابخانة ملي، سناي سابق، مدرسة
فيضية قم، كتابخانة موزة بريتانيا، كتابخانة ميرزا محمد طهراني و كتابخانة سيدآقا
شوشتري در نجف موجود است.
رسالة آب حيات را يكي از شاگردان استرابادي در 116 بيت به نظم درآورده است. اين
رسالة منظوم در 1296ق/1876م همراه با برخي از رساله‌هاي عملي در تهران به چاپ رسيده
و بار ديگر در 1345ش با مقدمه‌اي از سيد احمد روضاتي در اصفهان تجديد چاپ شده است.
نسخه‌هاي خطي اين رسالة منظوم در كتابخانة مركزي دانشگاه تهران و كتابخانة آيت‌الله
مرعضي محفوظ است.
3. خضري بك: از شاعران ترك‌زبان. آب حيات او منظومه‌اي است به زبان تركي كه در
989ق/1581م آن را پديد آورده است. اين اثر جنبة پندآميز دارد و در زمينه‌هاي اخلاقي
است.
4. كمال پاشازاده: شمس‌الدين احمد بن سليمان. كتاب او در 1304ق/1887م در تهران به
چاپ رسيده است.
5. مدني: ملاعبدالرسول كاشاني (1280ـ1366ق/1863ـ1947م). اثر او آب حيات نام دارد و
در ترجمه و شرح دعاي سمات است. وي آن را در 1354ق/1935م نگاشته است. در آخر كتاب دو
تقريظ منظوم عربي و پارسي اثر محمد موسوي و محمد صباغ تولايي درج شده است. اين كتاب
در 1319ش در كاشان به چاپ رسيده است.
6. همداني: حاج ميرزا علي‌اكبر، معروف به صدرالاسلام و ملقب به دبير الحاج
(1270ـ1325ق/1853ـ1907م). اثر وي منظومه‌اي است در زمينه‌هاي اخلاقي به سبك نان و
حلوا و متضمن حدود 000،1 بيت كه اين‌گونه آغاز مي‌شود:
رو رو اي دل فكر كار خويش كن فكر كار خويش را از پيش كن
اين منظومه در 1314ق/1896م به خط نسخ زين‌العابدين محلاتي در چاپخانة آقا سيد
مرتضي، ظاهراً در تهران، به چاپ رسيده است. اين چاپ چند تصوير نيز دارد.
ديگر كتابهايي كه داراي اين عنوان است، اينها است:
1. آب حيات در قوة باه، در بمبئي چاپ سنگي شده است (مشار، فهرست چاپي فارسي، 1/24).
2. آب حيات، به زبان اردو دربارة اخلاق و رفتارهايي كه حيات جاوداني را سبب
مي‌شوند. اين كتاب در هند چاپ شده است (آقابزرگ، 1/2).
مآخذ: آزاد، محمدحسين، آب حيات، لاهور، 1907م جم ؛ همان، به كوشش خليفه سيد محمد
سالم، لاهور، 1913م (مقدمه)؛ آستان قدس، فهرست، 6/303؛ آقابزرگ، الذريعة؛ آيت‌الله
مرعشي، فهرست خطي، 2/320ـ322، 10/240ـ241؛ بروسه‌لي، محمد طاهر، عثمانلي مؤلفلري،
استانبول، 1333ق، 2/162؛ سناي سابق، فهرست خطي، 1/61؛ شوراي ملي (سابق)، فهرست خطي،
3/522، 16/502؛ كتابخانة ملي، فهرست خطي، 6/55 ـ56، 59؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپي
فارسي؛ همو، مؤلفين چاپي فارسي و عربي، 2/319؛ منزوي، احمد، فهرست خطي فارسي،
2/868؛ نيز:
Mredith – Owens, G. M., Handlist of Persian Manuscripts 1895-1966, London, 1968,
p. 6.
سيدعلي آل داود
