لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:228
آشْتياني، ميرزااحمد (1300-1395ق/1882-1975م)، فقيه و فيلسوف شيعي امامي،
چهارمين و کوچکترين فرزند ميرزاحسن مجتهدآشتياني، فقيه سرشناس روزگار ناصرالدينشاه
و مظفرالدينشاه قاجار و شارح آثار شيخمرتضي انصاري. پس از پايان تحصيل مقدمات
عربي و ادبيات فارسي، به خواندن سطوح فقه و اصول در خدمت پدر خود پرداخت و بعد از
درگذشت وي (1319ق/1901م)، تحصيلات خويش را نزد علماي ديگر مانند سيدمحمد يزدي،
ميرزاهاشم رشتي، حکيم کرمانشاهي و حکيم اشْکوَري دنبال کرد و آنگاه در مدرسة
سپهسالار به تدريس معقول و منقول مشغول شد. در 1340ق/1921م رهسپار نجف اشرف گشت و
افزون بر کسب فيض از محضر استاداني چون علامة نائيني و اقاضياء عراقي، خود نيز مجلس
درس فلسفه داير ساخت. در 1350ق/1931م به ايران برگشت و بقية عمر را در تهران به
تدريس فقه و اصول و علوم عقلي، تأليف کتاب و ارشاد مردم گذراند. وي هنگام وفات
متصدي مدرسة علمية مروي، بزرگترين حوزة علمية تهران، بود. ميرزامحمد افزون بر احاطه
بر علوم عقلي و نقلي، در پزشکي قديم و دانشهاي قديم و دانشهاي رياضي نيز دستي داشت.
خط را بسيار زيبا مينوشت و با تخلص «واله» شعر ميسرود. وي عارفي خليق، متواضع،
سليمالنفس، متعبد و مثل اعلاي پارسايي بود (مطهري، 619). ميرزااحمد از 5 تن از
مراجع زمان يعني ميرزاحسين نائيني، حايري يزدي، آقاضياء عراقي، سيدابوالحسن اصفهاني
و حاجآقاحسن بروجردي گواهي اجتهاد داشت. وي در تهران درگذشت و در صحن حضرت
عبدالعظيم در ري به خاک سپرده شد. فرزند ارشد ميرزااحمد به نام ميرزامحمدباقر
(1323-1404ق/1905-1984م) يکي از علماي طراز اول عصر حاضر ايران بود. براساس گزارش
رضا استادي، جمعاً 62 کتاب و رساله و حاشيه از ميرزااحمد باقيمانده که بيش از 27
کتاب و رسالة آن به چاپ نرسيده است (آشتياني، چهارده رسالة فارسي، مقدمه، 23-25).
از تأليفات چاپ نشدة وي 32 حاشيه است که ميرزااحمد آنها را بر کتابهاي معتبر فقه،
اصول، حکمت، معاني و بيان، عرفان، صرف و نحو عربي، هيأت و منطق نوشته است. از آثار
چاپ شدة ميرزا، کتابها و رسالات زير را ميتوان نام برد: 1. رسالة قول ثابت به
فارسي، به کوشش کوشانپور شامل 5 اصل، در اثبات خداوند، اثبات علم خداوندي، اثبات
لزوم بعثت نبي، اثبات امامت و برزخ و معاد. اين رساله اولينبار در 1335ق/1917م چاپ
سنگي شده است؛ 2. نامة رهبران، آموزش کتاب تکوين به فارسي، تهران،
دارالکتبالاسلاميه، 1374ق/1954م (چ 1، 1360ق)، مشتمل بر فلسفه و اصول عقايد شيعه؛
3. مقالات احمديه به فارسي، تهران، دارالکتبالاسلاميه، 1377ق/1957م، شامل 3 مقاله
در بيان فوايد خودشناسي (مقالة اول) و اصول اخلاق (مقالات دوم و سوم)؛ 4.
طرائفالحکم به عربي. تهران، صدوق، 1340ش، در 2 جلد، همراه با ترجمة فارسي زير
عنوان اندرزهاي ممتاز؛ 5. مناسک حج به فارسي، تهران، 1386ق/1966م؛ 6.
لوامعالحقايق في اصولالعقايد به عربي، تهران، 1353ش، جزء اول اين کتاب
شامل مبحث توحيد و نبوت و جزء دوم آن مشتمل بر مبحث امامت و معاد است. 7. چهارده
رسالة فارسي، به کوشش رضا استادي، تهران، چهلستون مسجدجامع، 1403ق/1982م.
اين مجموعه شامل 14 رساله است: پرسشنامه، آداب دعا، اخلاق و توحيد،
ميزانالقرائه، توحيد و معاد، عيديه، دلائلالتوحيد، بيان، نافع، يادآور در
توحيد، تفسير آيه قُلِالروُح، سرماية سعادت، کلمة طيبه، قول ثابت و هدية احمديه
قبلاً بهطور مستقل چاپ شده است: 8. صدوبيست حديث و چهار رسالة عرفاني و فلسفي
به عربي، به کوشش رضا استادي، تهران، چهلستون، 1406ق/1985م، شامل:
الاحاديثالمنتخبه، تبيانالمسالک في بابالوجود والموجود،
الولايه، هدية احمديه، علمالباري و قصدالسبيل في ردالجبر والتفويض،
به ضميمة کتاب نورالهدايه فيالامامه، تأليف جلالالدين دواني. رسالة
قصدالسبيل قبلاً همراه رسالة تبيانالمسالک، و هدية احمديه با چاپ سنگي منتشر
شده است. رسالة الولايه نيز يکبار در 1368ق/1949م با چاپ سنگي منتشر شده است.
مآخذ: آشتياني، احمد، چهارده رسالة فارسي، به کوشش رضا استادي، تهران، چهلستون،
1403ق، صص 18-27؛ همو؛ صدوبيست حديث و چهار رسالة عرفاني و فلسفي، به کوشش رضا
استادي، تهران، چهلستون، 1406ق، صص 8-8؛ آشتياني، جلالالدين، شرح مقدمة
قيصري برفصوصالحکم، مشهد، باستان، 1385ق، مقدمه، ص 48؛ آقابزرگ، الذريعه، 4/42،
17/99، 209، 24/23؛ ابنترکه، صاينالدين، تمهيدالقواعد، به کوشش
جلالالدين آشتياني، تهران، انجمن اسلامي حکمت و فلسفه، 1360ش، مقدمه، ص 3؛
غفوري، حسن، مختصري از شرح زندگاني آقاميرزااحمد آشتياني، (چاپ نشده)، 1354ش؛ همو،
يادنامهاي از گلهاي معرفت، تأليف 1363ش (چاپ نشده)؛ «مختصري از شرح احوال و
آثار استادميرزااحمد آشتياني»، معارف اسلامي، تهران، س 1، شمـ 1، (شهريور 1345ش)؛
مشار،خانبايا، مؤلفين کتب چاپي فارسي و عربي، 1/325؛ مطهري، مرتضي، خدمات متقابل
اسلام و ايران، تهران، صدر، 1362ش.
مجدالدين کيواني
