لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:245
آصِفُالدّوله، حاجمحمدقليخان (د 1292ق/1875م)، سپاهي و سياست پيشة روزگار
قاجاي از عهد فتحعليشاه تا دورة ناصرالدين شاه. وي از پسران اللّهياخان
آصفالدبوله (هـ م) بود. در دورة دوم جنگهاي ايران و روس، فرماندهي افواج عبدالملکي
و مافي و خواجه وند را برعهده داشت و پس از آن در دستگاه طاووس خانم زن سوگلي
فتحعليشاه موسوم به تاجالدّوله، خدمت کرد و با شاه بسيار نزديک شد چنانکه هنگام
درگذشت او در اصفهان، در کنارش بود. فتحعليشاه دختر سيام خود مُرَصَّع خانم را به
وي تزويج کرد و بدين ترتيب محمدقليخان با پدر خود باجناق گرديد. محمدقليخان که در
دربار فتحعليشاه ايشيک آقاسي (رئيس تشريفات سلطنتي) بود، در زمان محمدشاه نيز در
همين مقام باقي ماند و در دسته بنديهاي درباريان و توطئههاي آنان، به سود
بهمنميرزا برادر محمدشاه (که از مادري دَوَلّو بود)، در برابر ناصرالدينميرزا (که
از مادري قوانلو بود) شرکت جست و در مسألة ولايت عهد وي شرکت مستقيم داشت؛ اما
زماني که فتنة برادرش حسنخانسالار را در خراسان بالا گرفت (سرکوبي در
1266ق/1850م)ؤ محمدقليخانبيگلربيگي (پسر چهارم ميرزامحمدخان قاجار دولو،
بيگلربيگي تهران، مشهور به تاجبخش) که با اللّهيارخان آصفالدوله رابطة خوبي نداشت
برود تا در مظانّ اتّهام نباشد. محمدشاه با پيشنهاد وي موافقت کرد، اما پس از چندي
محمدقليخان فرصتي يافته خود را به پدرش رساند که به حال تبعيد در عتبات به سر
ميبرد. سرانجام در 1282ق/1865م از عنايت ناصرالدينشاه برخوردار گشت و به نديمي او
پذيرفته شد. سال بعد به وزارت عدليّه که مقامي بيمحتوا و بيشتر تشريفاتي بود منصوب
گرديد. يعني «صندوق عدالت» به او سپرده شد. در 1286ق/1869م که ظلالسلطان در بيست
سالگي والي فارس شد، آصفالدوله به وزارت و پيشکاري او انتخاب گرديد، ليکن به دنبال
آشوبهاي آن ديار، پس از 2 سال به تهران احضار گرديد و در 1290ق/1873م مجدّداً به
وزارت عدليّه منصوب شد. ناصرالدينشاه در بازگشت از نخستين سفر اروپا، در رشت، به
دنبال پيش آمدهايي که در تهران رخ داده بود، ميرزاحسينخانسپهسالار را از صدارت
معزول کرد و به محض رسيدن به پايتخت تشکيلات جديدي به وجود آورد و آصفالدوله را
نيز از مقام خود برکنار ساخت.
محمدقليخانآصفالدوله به صراحت لهجه و تندزباني شهرت داشت و از رجال راست کردار
عصر ناصري شمرده ميشد.
مآخذ: اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان، روزنامة خاطرات، به کوشش ايرج افشار، تهران،
1345ش، ص 22؛ همو، منتظم ناصري، تهران، 1300ق، 3/327؛ بامداد، مهدي، تاريخ رجال
ايران، زوّار، 1347-1353ش، 3/467-468؛ سعادت نوري، حسين، «آصفالدولهها»، يغما، س
15، شمـ 8 (آبان 1341ش)، صص 379-383، 423، 427، 462-467؛ عضدالدوله، احمدميرزا،
تاريخ عضدي، به کوشش عبدالحسين نوايي، تهران، بابک، 1355ش، صص 75-77، 243-244، 320؛
مشتوفي، عبدالله، شرح زندگاني من، تهران، زوّار، 1343ش، 1/105؛ معيّرالممالک،
دويتعليخان، رجال عصر ناصري، تهران، نشر تاريخ ايران، 1361ش، صص 265-266.
بخش تاريخ
