شماره مقاله:296
آقاضياءِ عِراقي، شيخعلي ملقب به ضياءالدّين فرزند آخوندملّامحمّدکبير عراقي ـ
اراکي ـ (1278-1361ق/1861-1942م)، فقيه بزرگ امامي، در سلطانآباد اراک زاده شد.
مقدمات علوم را در زادگاهش، نزد پدر و چند تن ديگر از فضلاي آن ديار را فرا گرفت.
در طلب دانش ابتدا به اصفهان و سرانجام به نجف رفت و در مجلس درس آقاسيدمحمد فشارکي
حاضر شد. پس از وي نزد حاجميرزاحسين خليلي، آخوندملامحمدکاظم خراساني، سيدمحمدکاظم
يزدي و شيخالشريعة اصفهاني درس خواند. آقاضياء از آغاز تحصيل به هوشمندي و نبوغ
شناخته شد و به زودي به وسعت اطلاعات و عمق نظريات نيز شهرت يافت و بدين جهات مورد
احترام استادان خود گشت. وي از شاگردان فاض آخوندملامحمدکاظم شناخته ميشد و در
ميان مدرسان «سطح» در دوران خويش مقامي والا داشت. پس از وفات آخوند (1329ق/1911م)
حوزة درس خارج تشکيل داد و بهويژه به عنوان استاد مسلم اصول و از مجدّدان اين علم
به شمار آمد. بسياري از شاگردان آخوند در مجلس درس وي حضور مييافتند. آقاضياء در
همين دوران مرجعيّت يافت.
وي به سعة صدر معروف بود و مجلس درس او، نه فقط به علت گستردگي و عمق دانش بلکه به
سبب امکان بحث و اظهارنظر آزاد در آن، شهرت بسيار داشت بهويژه از آنرو که مدرّسان
بزرگ معاصر وي کمتر مجال بحث و مناقشه به شاگردان خويش ميدادند. آقاضياء متجاوز از
30 سال مجلس درس پرجمعيتي را با گشادهرويي اداره کرد و محبوبيت بسيار به دست آورد.
صدها نفر از طلّاب فاضل در محضر وي دانش اموختند و به درجة اجتهاد رسيدند. شاگردان
مشهور وي عبارتند از: سيدمحمدتقي خوانساري، سيدعبدالهادي شيرازي، آقاميرزاحسن
بجنوردي، سيدابوالقاسم خويي، سيدعلي کاشاني يثربي، سيدمحسن حکيم، شيخعبدالنبي
عراقي، شيخمحمدتقي آملي، شيخمحمدتقي بجنوردي، شيخعليمحمد بروجردي، ميرزاعاشم
آملي، سيديحيي يزدي. عدهاي از شاگردانش تقريرات درس اصول او را نوشتهاند. از آن
جملهاند: ميرزاهاشم آملي و شيخمحمدتقي بروجردي که نوشتههاي آنان در نجف چاپ شده
است.
از آقاضياء آثاري به زبان عربي باقي مانده که مهمترين آنها به قرار زير است:
الحاشيه علي بيعالمکاسب، نجف، مطبعهالحيدريه؛ الحاشيه عليالعروهالوثقي، نجف،
مطبعهالحيدريه؛ رساله في استصحابالعدمالازلي، نجف، مطبعهالحيدريه؛ رساله
فياللباسالمشکوک، نجف، مطبعهالحيدريه؛ روائعالامالي في بيان مدارک
فروعالعلمالاجمالي، نجف، مطبعهالحيدريه؛ شرح تبصرهالعلامه (کتابالبيع)، نجف،
1345ق؛ شرح تبصرهالمتعلّمين (در معاملات)، نجف، مرتضوي، 1345ق؛ مقالاتالاصول،
جزءاول، نجف، المطبعهالعلميه، 1358ق؛ جزءدوم، تهران، مصطفوي، 1369ق.
مآخذ: آستانقدس، فهرست، 5/580-582، 588، 6/147؛ آقابزرگ، طبقات اعلامالشيعه
فيالقرنالرابع عشر، مشهد، دارالمرتضي، 1404ق، صص 956-959؛ آيتالله مرعشي، فهرست
خطي، 8/383؛ امين، محسن، اعيانالشيعه، بيروت، دارالتعارف، 1983م، 7/392؛ حرزالدين،
محمدحسين، معارفالرجال، قم، کتابخانة آيتالله مرعشي، 1405ق، 2/386؛ خياباني
تبريزي، ملّاعلي، علماي معاصرين، تهران، مطبعة اسلاميّه، 1366ق، صص 189-190؛ شوراي
ملي (سابق) فهرست خطي، 10 (2) 912؛ قمي، عباس، فوائدالرّضويّه، تهران، 1327ش، ص
217؛ مدرس، محمدعلي، ريحانهالادب، تبريز، 1346ش، 1/125؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپي
عربي، صص 120، 885، 972.
بخش معارف