شماره مقاله:311
آقْسرايي، جمالالدين محمدبن محمدبن محمدبن فخرالدين رازي (د 791ق/1389م).
اديب، مفسر و طبيب. وي از خانوادهاي ايراني نژاد بود و مذهب شافعي داشت. به مناسبت
سکونت در آقسراي ترکيه به اين نام شهرت يافت. آقسرايي معاصر با سيّدشريف جرجاني
(د 816ق/1413م) بوده است. وي در زمان سلطانمرادخانبن اورخان در مدرسة «زنجيرلي»
در قَرامان که شرط تدريس در آن از حفظ داشتن صحاح جوهري بود، تدريس ميکرد.
(بروسهلي، 1/265). در حلقة درس او علما و فضلاي بسياري شرکت ميجستند. مشهور است
که شاگردان او برحسب اعتبار به 3 گروه تقسيم ميشدند: مبتديان، که در رکاب استاد در
راه مدرسه متوسبطان که در رواق مدرسه و شاگردان عالي که در داخل مدرسه از وي بهره
ميگرفتند. وي به شيوة فلاسفة يونان، گروه نخست را مشّائيون و گروه دوم را رواقيّون
ميناميد. او را آثاري بدين شرح است: 1. شرحالايضاح فيالمعاني والبيان، نگاشتة
جلالالدين محمدبن عبدالرحمن قزويني، معروف به خطيب دمشق (د 739ق/1338م) که آن را
ايضاحالايضاح ناميده است. 2. حاشيه بر شرح ابنساعاتي (فقيه، د 694ق/1295م) بر
مجمعالبحرين و ملتقيالنّهرين، در فروع فقه حنفي. 3. اخلاق جمالي، کتابي در 3
مقاله که براي سلطانيِلْديرِمْ با يزيد نوشته شده و بيانگر اخلاق فرد در ارتباط با
خود، با خانوادة خود، و در رابطه با مردم است. 4. شرحالغايهالقصوي في
درايهالفتوي، در فروع فقه شافعي، نگاشتة قاضيناصرالدين عبداللهبن عمر بيضاوي (د
685ق/1286م). 5. حاشيه بر تفسير کشاف زمخشري به نام حواشِ عليالکشاف. 6.
حلالموجز، در طب که شرحي است بر کتاب معروف موجزالقانون نگاشتة علاءالدين عليبن
أبيحزم قوشي، معروف به ابننفيس (د 687ق/1288م). 7. کشفالإعراب، در شرح لباب
(بروسهلي، 1/266) نسخههاي خطي از آثار او در دست است.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعه، 17/24، 23/250؛ بروسهلي، محمدطاهر، عثمانلي مؤلفلري،
استانبول، 1333ق؛ بروکلمان (آلماني)، ذيل، 2/328؛ حاجيخليفه، کشفالظنون،
استانبول، 1941م، 1/36، 210، 2/1192؛ زرکلي، خيرالدين، الاعلام، بيروت، چ 2، 7/270؛
طاشکپريزاده، احمدبن مصطفي، الشقائقالتعمانيه، بيروت، 1395ق، صص 14-15؛ کحاله،
عمررضا، معجمالمؤلفين، بيروت، داراحياءالتراثالعربي، 6/192؛ لکنوي،
محمّدعبدالحيّ، الفوائدالبهيّه في تراجمالحنفيه، 1/191؛ مدرّس، محمدعلي،
ريحانهالادب، تبريز، 1346ش، 1/58-59.
کاظم موسوي بجنوردي