دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 1

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

دائرة المعارف بزرگ اسلامی - جلد 1

مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

آق سو (نام چند رود)جلد: 1نويسنده: محمد حسن گنجي 
 
 
شماره مقاله:318















آقْ‎سو، شهري در ترکستان شرقي؛ ترکستان چين (کاشغر ياخُتَن) با ْ41 و َ14 عرض
شمالي و ْ80 طول شرقي و 006‘1 متر ارتفاع از سطح دريا و جمعيتي برآورد شده تا حدود
000‘40 نفر (دانشنامه). اين شهر در انتهاي غربي سين‎کيانگ و دامنة جنوبي کوههاي
تيان‎شان در حدود 400 کيلومتري رود آق‎سو بنا شده است. کمي بالاتر از اين شهر و در
شمال شرقي آن، شهر کهنه قرار دارد که در گذشته از مراکز ترکستان شرقي بوده است. در
گذشته اين شهر 4 دروازه و 3 قلعة مستحکم داشته (يزدي، 726) و به سبب قرار داشتن بين
چين و سيبري و ترکستان شرقي و غربي و کشمير و هندوستان از مراکز مهم بازرگاني و محل
اتصال راههايي بوده که اين نواحي را به هم متصل مي‎ساخته است (دانشنامه). آق‎سو
اکنون هم از همان اعتبار برخوردار است و در بازار بزرگ آن انواع فرآورده‎هاي محلي
از قبيل قالي و منسوجات و مصنوعات چرمي و زين و يراق و زينت‎آلات و منسوجات ابريشمي
به فروش مي‎رسد. علاوه بر اين معادن غني مس و آهن و سرب و طلا و سنگهاي قيمتي از
نوع يشم که در رودخانه‎هاي اطراف آن وجود دارد (شيرواني، 42). اهالي آن از راه
فلزکاري روزگار مي‎گذرانند. سکنة اين شهر بيشتر از ترکان شرقي و مسلمان سني‎اند.

از نظر تاريخي نخستين اشاره به شهر آق‎سو با نام ترکي آن مربوط به سدة 8ق/14م است.
بنابراين انطباق آن با اوزکية مذکور در کتاب بطلميوس صحيح به نظر نمي‎رسد (بارتولد،
خاورشناسي در روسيه، 57). دربارة انطباق آن با اسامي گوناگون چيني هم هنوز نظر قطعي
وجود ندارد. بارتولد ابتدا آق‎سو را با وُن‎سو در دورة هان و بنچول يا بنچوک که در
حدودالعالم و در تاريخ گرديزي آمده است يکي دانسته، ولي بعد تغيير عقيده داده است
(دانشنامه) در حالب که پليو ، آق‎سو را منطبق بر کومو در دورة هان دانسته است
(همان). در 746ق/1345م آق‎سو مرکز متصرفات توغلوق (تُغْلُق) تيمور و خاندان جغتاي و
نيز مدتي هم مرکز خوانين کاشغر و يارکند (يارقند) بوده است (گروسه، 561)؛ اما در
861ق/1457م در مقام مقايسه با ديگر شهرهاي ترکستان شرقي اهميت آق‎سو چندان نبوده،
با اين همه بنابر گفتة حيدرميرزا در تاريخ رشيدي در حدود 954ق/1547م آق‎سو يکي از
مراکز ترکستان شرقي به شمار مي‎رفته است. گفته شده که روزگاري 000‘6 خانه و 6
کاروانسرا و 5 مدرسه و حصاري با 4 دروازه داشته است (دانشنامه)، اما از آنجا که در
1130ق/1718م به سب زمين‎لرزه به کلي ويران شده هيچ ساختمان قديمي از آن برجاي
نمانده است. بنا به روايت سيّاحاني که در سدة 13ق/19م از آق‎سو ديدن کرده‎اند
(کوروپاتکين در 1293ق/1876م، پرژواسکي در 1303ق/1885م، يانگ‎هازبند در 1303ق/1886م
و سون‎هدين در 1313ق/1895م) آق‎سو در آن زمان 000‘15 نفر جمعيت داشته و طول آن به 2
کمـ مي‎رسيده است. از 1284-1294ق/1867-1877م آق‎سو در دست يعقوب‎بک کاشغري بود، ولي
در اين سال بار ديگر به تصرف قطعي چينيها درآمد و آنها آن را مقر حاکمان 4 شهر شرقي
يعني آق‎سو و کوچا (کچا) و قره‎شهر و اوج تورخان ساختند و از آن تاريخ اين شهر تابع
تغييرات اوضاع ترکستان شرقي بوده است (دانشنامه).

مآخذ: آريانا؛ آمريکانا؛ اسلام آنسيکلوپديسي؛ بارتولد، و، خاورشناسي در روسيه و
اروپا، ترجمة حمزة سردادور، تهران، ابن‎سينا، 1351ش؛ همو، گزيدة مقالات تحقيقي،
ترجمة کريم کشاورز، تهران، اميرکبير، 1358ش، ص 39؛ حدودالعالم، به کوشش مينورسکي،
لندن، 1970، صص 294، 297؛ دانشنامة ايران و اسلام؛ دايره‎المعارف اسلام؛
دايره‎المعارف بزرگ شوروي؛ دايره‎المعارف فارسي؛ شيرواني، زين‎العابدين،
بستان‎السياحه، تهران، 1315ق؛ قاموس‎الاعلام فارسي؛ شيرواني، زين‎العابدين،
بستان‎السياحه، تهران، 1315ق؛ قاموس‎الاعلام (ترکي)؛ گروسه، رنه، امپراطوري
صحرانوردان، ترجمة عبدالحسين ميکده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1353ش، صص 57،
110؛ لسترنج، گاي، سرزمينهاي خلافت شرقي، ترجمة محمود عرفان، انتشارات علمي و
فرهنگي، 1364ش، صص 462-646؛ واميري، آرمينوس، سياحت درويشي دروغين، ترجمة
خواجه‎نوريان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1337ش، صص 510-511؛ يزدي، شرف‎الدين،
ظفرنامه، به کوشش عصمام‎الدين اوروبنايوف، تاشکند، 1972م، ص 726؛ نيز:

Reclus, Elisée, Nouvelle géographie universelle, Paris, 1884, pp. 510, 518, 651.

محمدحسن گنجي

 





/ 415