لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:346
آلاءُالرَّحمنفيتَفْسيرِالْقُرآن، تفسيري ناتمام به زبان عربي شامل 3 سورة اوّل
قرآن مجيد يعني فاتحهالکتاب، بقره، آل عمران و قسمت کمي از سورة نساء، تأليف
محمدجوادبنحسن بلاغي نجفي (1280-1352ق/1863-1933م)، مفسر، فقيه و متکلّم شيعي
امامي. بلاغي، انگيزه و چگونگي نگارش اين تفسير را در نامهاي به شاگرد خود،
ميرزاعلي اردوبادي غروي، بدين شرح بيان کرده است: «به توفيق خدا ... از ذيحجة 1349ق
(= آوريل 1931م) به تأليف تفسيري دربارة قرآن کريم، موافق اصول علم و مذهب شيعه
شروع کردم، زيرا که من ديدم اَهّمِ تفاسير نزد ما، مثل تبيان و مجمعالبيان، در لغت
و صرفِ کلمه و قرائات، و تفاسير امثال عطا و مجاهد ... و اشباههم بسيار بيانات
کردهاند و ... بحراني ... احاديث را بدون تحقيقي در آنها نقل ميکند و در مزاياي
قرآن شريف بياناتي نمينمايد». باتوجه به اين ديد انتقادي است که خود به پرداختن
تفسيري دست ميزند تا در عين اختصار، حق مطلب را در تبيين و تفسير مفاهيم و معارف
قراني ادا کند.
اين تفسير داراي مقدمهاي است که مطالبي بدين شرح در آن بررسي شده است: حقيقت
اعجاز، دلالت آن بر حقانيت پيامبران، تنوّع معجزات، فلسفة فرستادن قرآن به عنوان يک
معجزه براي اعراب جاهلي، امتياز قرآن بر ديگر معجزات از جهات گوناگون (تاريخي،
استدلالي، نداشتن تضاد و تناقش، تشريع يک نظام اجتماعي عادلانه، اشتمال آن بر اخلاق
و علم غيب و جز آن)، چگونگي جمع آوري قرآن در يک مصحف و زمان آن، عدم تحريف لفظي
قرآن بهويژه از ديدگاه شيعة امامي، اختلاف قرائات، نياز به تفسير قرآن و شرايط و
شئون آن، نقد و تفسيرهايي چون الدّرَالمنثور آلاءالرحمن مشتمل بر مطالب متنوعي است
که از جملة آنهاست: بقاء نفس پس از مرگ، شفاعت، جبر و اختيار، تعدّد زوجات در
اسلام، مُحکات و متشابهات، وضع انجيلها، نبوّت مسيح، امر به معروف و نهي از منکر،
ميراث کلاله، مسائل عول تعصيب، ميراث پيامبر(ص)، ازدواج موقّت، حرمت ميگساري و
سابقة آن در اديان پيشين، تيمّم و وضو.
مؤلف اين تفسير از بحثهاي خشک علمي، لغوي، منطقي، فلسفي و کلامي پرهيز کرده است،
ولي گاهي، با بهره گيري از روش مَزجي در زمينههاي گوناگون، از فلسفه و لغت و
روايات براي تبيين يک مفهوم استفاده کرده است. مفسّران پس از وي در ايران از
پژوهشهاي او بهره گرفتهاند. مؤلف برخي از مآخذي را که در نگاشتن اين تفسير مورد
استفاده وي بوده، در مقدمه ياد کرده است. از اين تفسير مجموعاً 2 جزء در يک مجلد
چاپ شده است که تا آية 57 از سورة 4 (نساء) را شامل است. در پايان، جزء دوم آي? 6
از سورة 5 (مائده) نيز تفسير شده است. چاپ اول اين تفسير در 1351ق/1933م در صيدا
(لبنان) انجام يافته است.
مآخذ: بلاغي، محمدجواد، آلاءالرّحمنفيتفسيرالقرآن، قم، مکتهالوجداني، جمـ ؛
شريعتي، محمدتقي، تفسير نوين، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1358ش، صص 36، 37
(مقدمه؛ مشار، خانبايا، فهرست چاپي عربي، ص 5؛ معرفت، محمدهادي،
التمهيدفيعلومالقرآن، قم، مهر، 1396ق، 1/يد؛ واعظ خياباني، علي، علماء معاصرين،
به کوشش محمدباقر آقاخويي کلکته چي، تهران، مطبعة اسلاميه، 1366ق، صص 163-164.
علي رفيعي
