لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:359
اَلْآلاتُالرَّصَدِيَّه، رسالهاي نجومي به زبان عربي، نوشتة شيخالرئيس
ابوعليسينا (370-428ق/980-1036م). شيخ اين رساله را در باب دقيق ساختن کار رصد
ستارگان تأليف کرده است. در آغاز رساله چنين امده است: اين مقالة شيخالرئيس ابوعلي
حسينبنعبداللهبنسينا دربارة شيوهاي است که وي براي ساختن آلات رصدي برگزيده
است. غرض اين است که اين مقاله به دانش مجسطي در ضمن کتاب لواحق افزوده شود (مهدوي،
1). گويا کتاب لواحق مجموعة يادداشتهايي بوده که شيخ ميخواسته در توضيح برخي از
مطالب کتاب شفاء تا آخر عمر فراهم آورد و به آن کتاب ملحق سازد.
علمِ آلات رصديه از فروع هيأت است و از طريق اين علم، چگونگي تحصيل آلات رصدي پيش
از شروع به رصد ستارگان، شناخته ميشود؛ چه، رصد ستارگان جز به کمک افزارهاي بسيار
به دست نميآيد. پيش از ابنسينا، ابوجعفر محمدبنحسين خازن خراساني (د ميان
350-360ق/961-970م) که از بزرگترين منجمان مسلمان و در خدمت ابوالفضلبنالعميد،
وزير رکنالدولة ديلمي، به کار رصد مشغول بوده، کتابي به نام
الآلاتالعجيبهالرّصديّه در اين باب نوشته و، چنانکه حاجي خليفه ميگويد، همة آلات
رصدي مورد نياز را به شرح نوشته است. به احتمال بسيار، کتاب شيخ نيز در تکميل مطالب
کتاب ابوجعفر خازن و نيز به منظور ارائة آلت يا آلات جديدي بوده که به وسيلة آنها
بتوان در شناخت علم هيأت به غايت استقصا رسيد (1/145-147)، چه خود او ميگويد: در
اين رساله غرض ما اين است که آلتي رصدي وصف کنيم که توسط آن در شناخت علم هيأت و
رصد کردن جايگاه ستارگان به غايت استقصا دست توان يافت (همانجا).
اين کتاب را خاورشناسان معروف، ويدمان ويوينبول ، با شرح و ترجمة متن به زبان
آلماني، در 1827م چاپ کردهاند. ميکروفيلم اين رساله در کتابخانة مرکزي دانشگاه
تهران و کتابخانة مجلس شوراي اسلامي (سناي سابق) موجود است.
مآخذ: حاجي خليفه، کشفالظنون، استانبول، 1941م؛ سناي (سابق)، فهرست خطي، 1/7؛
کتابخانة مرکزي و مرکز اسناد، فهرست ميکروفيلمها، ص 626؛ مهدوي، يحيي، فهرست
نسخههاي مصنفات ابنسينا، دانشگاه تهران، 1333ش.
علي اصغر حلبي
