لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:368
آلاشَهْر، در ترکي آلاشهير ، شهري از استان مانسا در ترکية کنوني (در عربي
مَغنيسا)، واقع در ْ38 و َ21 عرض شمالي و ْ28 و َ32 طول شرقي، بر دامنههاي شمالي
تپههاي متصل به رشته کوه بوزداغ، در درة رود آلاشهر (قوزو چاي کهن) و 5 کيلومتري
آن، با 170 متر ارتفاع از سطح دريا. اين شهر در غرب ترکيه، در مسير راه آهن افيون
قره حصار ـ مانيسا ـ ازمير، و 130 کيلومتري شرق ازمير واقع شده است (اسلام
آنسيکلوپديسي؛ بريتانيکا؛ قاموسالاعلام) و جمعيّت آن 611‘25 تن است (سالنامة
ترکيه، 48، آمار 1980م).
وجه تسميه: آلاشهر به صورت اَلاشِهر، اَلاشِهِر (دايرهالمعارفالاسلاميه) و نيز
اَلَهشهر (سعدالدين، 1/127؛ يزدي، 870) ضبط شده است و بعضي آن راالله شهر
خواندهاند (قاموس کتاب مقدس، ذيل فيلادلفيا؛ بستاني)، اما گويا درست نباشد. اين
اشتباه ناشي از ترجمة نادرست بعضي مؤلّفان غربي است که واژة «آلا» راالله
پنداشتهاند (اسلام آنسيکلوپديسي). جزء «آلا» در نام اين شهر به معناي ازرق (کبود،
رنگِ مايل به زردي، عسلي) است و آلاشهر به معني شهر کبود يا زردرنگ (بستاني) يا شهر
رنگارنگ (دانشنامه؛ دايرهالمعارفالاسلاميه) است. به گفتة برخي، اين تسميه به سبب
رنگ آميزي خانههاي آن است (اسلام آنسيکلوپديسي). اين شهر تا پيش از قرن 5ق/11م که
نخستينبار ترکها بدان دادهاند و آنان، خود، طيّ سدههاي 6 و 7ق/12 و 13م اين شهر
را به همين نام ميخواندند. ابنبيبي در 607ق/1210م آن را آلاشهر ناميده و از نام
فيلادلفيا ذکري به ميان نياورده است (ص 37). اين نکته مؤيّد آن است که اين شهر در
سدة 7ق/13م با نام آلاشهر شهرت داشته است. با اين حال، برخي معتقدند که در قرن
9ق/15م، هنگامي که عثمانيها شهر را به تصرف درآوردند، آن را آلاشهر ناميدند.
تاريخچه: شهر فيلادلفيا را اتالوس دوم، فيلادلفوس، پادشاه پِرگاموس (يا پرگامون)،
در حدود 150ق م بنا نهاد، و محتملاَ پيش از ساخته شدن اين شهر، هم در نقطه شهري با
جمعيّت نسبتاً زياد وجود داشته است. استرابون مينويسد که فيلادلفيا در معرض
زلزلههاي مکرّر بوده است (اسلام انسيکلوپديسي). اين شهر در دورة امپراتوري بيزانس
اهميت يافت. نخستينبار سلاجقة روم (در 467 يا 468ق/1075 يا 1076م) در روزگار
پادشاهي سليمانبنقُتْلُمِش بر فيلادلفيا استيلا يافتند، اما در نخستين جنگهاي
صليبي سپاهيان امپراتور روم شرقي بخش بزرگي از اناطولي غربي، ازجمله شهرهاي ازمير و
فيلادلفيا را در 491ق/1098م متصرف شدند و اين شهر را به دژي استوار و پايگاهي در
برابر حملات سلجوقيان بدل کردند (همان). با اين حال حدود 3 قرن اين شهر ميان
سپاهيان روم شرقي و سلجوقيان و امراي قرامان و عثمانيان مکرّر دست به دست شد:
کيخسرو اول سلجوقي در 607ق/1210م در جنگ با امپراتور بيزانس، در نزديک اين شهر کشته
شد. در 702ق/1303م يعقوب اول، امير قرامان، آنجا را محاصره کرد. محاصرههاي پي در
پي در سالهاي 707 و 724ق/1307 و 1324م آنجا را جزيه گزار امراي قرامان ساخت. در
نيمة اول سدة 8ق/14م اين جزيه به بنبآيدين پرداخت ميشد (سليمان، 2/396؛ مشکور،
86، 165؛ زامباور، 142). در 735ق/1335م امور باي (عمربک اول)، فرزند آيدين (آيدين
اوغلو)، آلاشهر را محاصره و مجبور تسليم کرد و پس از گرفتن اموال و ثروت اهالي
گروهي از لشکريان خود را بر آنجا گماشت (اسلام انسيکلوپديسي). اين شهر تا
793ق/1391م که ايلديرم بايزيد، سلطان عثماني، آنجا را گشود در تصرّف فرزندان آيدين
اوغلو بود (همان). بعضي از مؤلّفان غربي فتح شهر را در 781ق/1379م به سلطان مراد
اول نسبت دادهاند، ولي در اين باره سند استواري در دست نيست. در 804ق/1402م امير
تيمور آلاشهر را متصرف شد و سرانجام در زمان سلطان مراد دوم (824-845ق/1421-1451م)
اين شهر به صورت قطعي به تصرف عثمانيها درآمد و بيش از 5/4 قرن در سکون و آرامش به
سر برد و آنگاه به دست يونانيان افتاد (1337ق/1919م). ترکان در جنگ استقلال ترکيه
يونانيان را شکست دادند و يونانيان ناگزير از ترک شهر شدند (1340ق/1922م) و به
هنگام ترک شهر، آن را آتش کشيدند؛ اما موقعيت جعرافيايي شهر چنان بود که توانست پس
از ويراني آباداني خود را بازيابد و تا حدّي به وضع پيشين بازگردد. آلاشهر در
تقسيمات کشوريِ قديمتر مرکز شهرستاني از سَنْجَق يا سَنْجاقِ (توابع) صاروخان
(سرزمين آيدين و ازمير) بود. در تقسيمات بعدي مرکز شهرستاني از ولايت آيدين و
سرانجام شهري از استان مغنيسا گرديد (دائرهالمعارفالاسلاميه: بستاني).
آثار تاريخي: فيلادلفيا (آلاشهر) را بارها زلزله لرزانده است. حصارهاي ويران شهر
قديمي بر فراز تپهاي به ارتفاع حدود 50 متر از سطح هنوز باقي است و نيز ديوارهايي
که در دورة بيزانس (روم شرقي) ساخته شده با چند قلعة ويران به جاي مانده است. به
نوشتة مورخان ترک، ايلديرم بايزيد پس از فتح شهر در آنجا مسجد، حمام، مدرسه و
بناهاي ديگر ساخت و بخشي از عوايد شهر را وقف خيرات محلّي کرد و قسمتي ديگر را به
امور خيريه در شهر بورسا (يا بروسه در مغرب آسياي صغير) اختصاص داد. از آثار تاريخي
آلاشهر مسجد شيخصنعان است. تاريخ بناي اين مسجد را 870ق/1466م نوشتهاند (يورت
آنسيکلوپديسي). اولياء چلبي، که در 1082ق/1671م از آلاشهر گذشته، آن را قصبه خوانده
و تصوير زيبايي از آن ناحيه و اطرافش به دست داده است. وي ان را از توابع آيدين و
محلّ اقامت کدخدا و فرمانده يني چري معرّفي کرده و نوشته است: حصار آلاشهر داراي 5
دروازه و 24 مسجد بزرگ و کوچک دارد که معتبرترين آنها مسجد ايلديرم بايزيد است.
چلبي، پس از وصف مسجد مذکور، دربارة مدرسهها، مکتبها، حمامها، کاروانسراها و ساير
بناها و مؤسسات و نيز موقعيت اقتصادي آلاشهر شرحي آورده است (سياحتنامه، به نقل از
اسلام آنسيکلوپديسي). جهانگردي که در سدههاي 12 و 13ق/18 و 19م آلاشهر را
ديدهاند، نوشتهاند که اين شهر با پشت بامهايي پوشيده از سفال و خانههايي که با
خشت خام يا چوب ساخته شده و روي آنها با آهک پوشيده شده و نيز 20 باب مسجد با
منارههاي زيبا که در ميان درختان سرسبز به چشم ميخورد، نمونة زيباي يک شهر مشرق
زميني است 0اسلام آنسيکلوپديسي). آلاشهر کنوني شهري است بيشتر کشاورزي با محصولاتي
مانند توتون، کشمشِ فراوان و نيز انواع ميوه. چشمة آب معدني آنجا، که داراي املاح
بسياري است، در ازمير خواستاران فراوان دارد (بريتانيکا). کارگاههاي رسيندگي، بافت
پارچههاي پنبهاي، رنگرزي و دبّاغي صنعت مختصر آنجا را تشکيل ميدهد (الخوري).
جمعيت آلاشهر در 1307ق/1890م، 000‘17 تن مسلمان، 000‘4 تن ارتدکسِ يوناني و در
1364ق/1945م جمعي خود شهر 883‘8 تن بود که همه مسلمان بودند و جمعيت ايالت، که
مساحت آن به 1115 کمـ 2 ميرسيد، 792‘45 تن بود. جمعيت شهر از 243‘23 تن (در 1975م)
به 611‘25 تن (در 1980م) افزايش يافته است (سالنامة ترکيه، 48).
مآخذ: ابنبيبي، يحييبنمحمد، مختصر سلجوقنامه، به کوشش هوتسما، ليدن، 1902م؛
اسلام آنسيکلوپديسي؛ اسناد و مکاتبات تاريخي ايران، به کوشش عبدالحسين نوايي،
تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356ش، ص 85؛ بريتانيکا؛ بستاني (فؤاد افرام)؛
الخوري، سليم جبرائيل و سليم شحاده، آثارالادهار، بيروت، 1875-1876م؛
دائرهالمعارفالاسلاميه، (اول و دوم)؛ زامباور، ادوارد ريتر، معجمالانساب، ترجمة
زکي محمدحسن بک و حسن احمدمحمود، دارالرّائدالعربي، 1400ق؛ سعدالدين خواجه محمّد،
تاجالتّواريخ، استانبول، 1279ق؛ سليمان، احمدسعيد، تاريخالدولالاسلاميه، قاهره،
دارالمعارف، بمصر، 1972م؛ قاموسالاعلام؛ مشکور، محمدجواد، اخبار سلاجقة روم،
تبريز، کتابفروشي تهران، 1350ش؛ هاکس، جيمز، قاموس کتاب مقدس، صص 675-676؛ يزدي،
شرفالدين علي، ظفرنامه، به کوشش عصامالدين اورونبايوف، تاشکند، انتشارات فن،
1972م؛ يورت آنسيکلوپديسي، نيز:
Turkey Yearbook, Ankara, 1983.
جعفر شعار
