لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:392
آلْتاي، نام رشته کوه و سرزميني در آسياي مرکزي و در جمهوري خلق مغولستان و کشور
چين واقع است و از باخترِ دشت سيبري (ْ81 طول شرقي) به سوي جنوب خاوري به سمت دشت
گويي (ْ106 طول شرقي) و از حوضه رود ايرتيش و دزونگاري (زونگاري) تا کوههاي سايان
کشيده شده و بيش از 000‘2 کمـ درازا دارد و سرچشمه بسياري از رودها مانند اُب ،
ايرتيش و يِني سِئي و رودهاي حوضه آسياي مرکزي است (دائرةالمعارف بزرگ شوروي).
خطالرأس کوههاي آلتاي بخشي از آبها را به اقيانوس منجمد شمالي و بخشي ديگر را به
حوضه بسته آسياي مرکزي جاري ميسازد (بريتانيکا). بعضي نام آلتاي را، که نخستينبار
در دوران قالموق آمده است، به واژه مغولي آلتان (طلا) مربوط دانستهاند، ولي اين
نکته هنوز مدلل نشده است (همان).
ناهمواريها: منطقه کوهستاني آلتاي به سه بخشِ آلتاي شوروي درون مرزهاي استان آلتاي
(آلتايسکي کراي) و خاور و جنوب خاوري به آلتاي مغولستان و سايان باختري و کوههاي
حوضه رود لِبِد (قو) محدود است. بلندترين قلّه کوهستان بِلوخا 506‘4 متر ارتفاع
دارد. اين کوهستان به واسطه شباهتهايي که از ديدگاه تاريخ فرسايش و شکلهاي کوهستان
و مناطق گياهي به سلسله جبال آلپ دارد، اغلب با آن مقايسه ميشود (نيوکاکستون).
کوهستان آلتاي ناحيهاي چين خورده و گسلدار و داراي لايههاي ضخيم سنگهاي اتشفشاني
است.
اقليم: آلتاي سرزميني است داراي زمستانهاي سرد و طولاني با يخبندان شديد. ميانگين
دماي ژانويه ْ15- سانتيگراد در دامنه کوهها است. در استبهاي جوي دماي هوا به ْ60-
سانتيگراد ميرسد (دايرةالمعارف بزرگ شوروي). تابستانها شيبهاي پست اين منطقه گرم
است. در ماه ژوئيه دماي هوا اغلب به ْ24 سانتيگراد و گاه تا ْ40 ميرسد؛ اما در
ارتفاعات مدت تابستان کوتاه و هوا خنک است. در ارتفاعاتِ از 000‘1 يخچال متر به
بالا دماي هوا بين 14 تا ْ16 سانتگراد متغير است و از آن تجاوز نميکند. در آلتاي
رطوبت هوا زياد و متراکم است. بارندگي در دامنههاي در دامنههاي باختري و شمال
خاوري که به سوي بادهاي رطوبي باز است به 800 تا 200‘1 ميلي متر و گاه تا 000‘2
ميلي متر در سال ميرسد؛ ولي اين بارندگي در بخش جنوب باختريِ کوهستان حدود 200 تا
300 ميلي متر در دشت چوي 100 ميلي متر است (همان).
يخچالها، رودها و درياچهها: در آلتاي بيش از 000‘1 يخچال با وسعت بيش از 800 کمـ2
وجود دارد که در هواي منطقه و افزايش آب رودها مؤثرند. يخچالهاي درهاي به درازاي 8
تا 10 کمـ در کاتوم و بعضي ارتفاعات ديده ميشوند (همان). آلتاي داراي شبکهاي
متراکم از رودهاي کوهستاني با سطوح شيبدار و ابهاي جاري است (همان؛ بريتانيکا).
عمدهترين رودهاي کوهستاني آلتاي عبارتند از کاتون ، بوخْتارْما ، بيسْک (بيي) و
چوي. در آلتايِ گوبي رودها کوتاهتر و کم عمقترند. اين رودها در تابستان خشک و
زمستانها منجمدند (بريتانيکا). در آلتاي بيش از 500‘3 درياچه يخچالي وجود دارد
(دايرةالمعارف بزرگ شوروي)، ولي بيشتر درياچههاي آلتايِ گوبي، شورند. از وسيعترين
درياچههاي آلتاي ميتوان تِلِتْسک و مارْکاکول را نام برد (بريتانيکا).
از نظر گياهي در آلتاي چهار منطقه مشخص وجود دارد که عبارتند از منطقه زير بياباني
کوهستاني، استپ کوهستاني، جنگل کوهستاني و نواحي بلند کوهستاني. در دشتهاي آلتاي
مغولستاني و گوبي بيشتر، گياهانِ ويژه مناطق نمکزار ميرويند (همان). در بخشهاي
مرکزي و خاوري آلتاي شوروي درختان توس و کاج و ديگر درختان مخروطي شکل جنگل تايگا
ميرويند (دايرةالمعارف بزرگ شوروي). التاي داراي چمنزارهاي کوهستاني و علفزارهاي
وسيع است.
زندگي جانوري در آلتاي به پيروي از زندگي گياهي شامل جوندگان کوچک، بعضي جانوران
گوشتخوار، جانوران علفخوار چون بز کوهي و قوچ کوهي، و پرندگاني چون عقاب، خروس
جنگلي، دارکوب، باقرقره و غيره است (همان).
تا سده 13ق/19م اقتصاد آلتاي اقتصادي شباني بود و مردم آنجا با کوچنشيني روزگار
ميگذراندند. نخستين مهاجران روسي در سده 11ق/17م به آلتاي راه يافتند. در سدههاي
12 و 13ق/18 و 19م استخراج مواد معدني از جمله نقره در اين سرزمين صورت پذيرفت و
گروهي از مردم به کار در معادن گمارده شدند. در آغاز سده 14ق/20م در دامنه کوهها و
چرنوزيوم (خاک سياه) کشت چغندر قند، آفتاب گردان، کتان، گندم و نيز پرورش دام،
بهويژه گاو، رايج گرديد 0فونک و واگنال، نيواستاندارد). طي سالهاي ربع دوم سده
14ق/20م و پس از آن، استخراج سرب، روي، قلع، نقره، تنگستن، جيوه و آهن گسترش يافت
گسترش يافت و به تأسيس کارخانههايي در نواحي زيرْيانوفْسْک ، لِنينوگورْسْک و اوست
ـ کامِنوگورْسْک منجر گرديد (دايرةالمعارف بزرگ شوروي؛ يونيورسال استاندارد). ذخاير
آهن نيز در ناحيه نووکوزِنْتسْک مورد بهره برداري قرار گرفت. بسياري از مراکز مزبور
به خط آهن سراسري سيبري متصل شدهاند (چمبرز). بهره برداري از تأسيسات برق آبي نيز
در آلتاي گسترش يافت و هم اکنون تأسيساتي از اين قبيل در اوست ـ کامنوگورسک و اوست
ـ بوختارمت در حوضه رود ايرتيش برقرار است (بريتانيکا).
پژوهش پيرامون سرزمين آلتاي با کشف ذخاير کاني فلزي از جمله طلا در سده 12ق/18م
توسط دانشمندان روسي آغاز شد. از 1244ق/1828م فعاليتهاي مزبور شدت گرفت. پس از
انقلاب 1917م (1335ق) در روسيه، هيأتهاي متعددي از کارشناسان و پژوهندگان، ازجمله
استادان دانشگاه کوي بيشسفْ و محققان اکادمي علوم شوروي به مطالعه و بررسي اين
سرزمين پرداختند. که گروه اُبروچِف يکي از مهمترين آنها به شمار ميرفت. در اين
مطالعات نتايج عمدهاي به منظور شناسايي مختصات گياهي و شناسايي اراضي آلتاي و وجود
منابع آن به دست امد. افزون بر ان مطالعات وسيعي پيرامون گسترش صنايع کاني، مهار
کردن ابها و بهره گيري از نيروي آن صورت پذيرفت (همان).
مآخذ: بريتانيکا (ماکروپديا)؛ چمبرز؛ دايرةالمعارف بزرگ شوروي؛ فونک و واگنال؛
نيواستاندارد؛ نيز:
NEW CAXTON; Universal Standard.
بخش جغرافيا
