لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:57
آتَشْكَده، منظومه‌اي كوتاه بر وزن مثنوي مولوي (بحر رمل مسدّس مقصور)، اثر آقا
صادق تفرشي متخلص به صادق (د 1160ق/1747م). اين منظومه از نوع مثنويهايي است كه در
ادبيات فارسي به نام سوزوگداز شهرت يافته‌اند. در پاره‌اي از كتابهاي فهرت، نام
منظومة صادق تفرشي را سوز و گداز نيز دانسته و ضبط كرده‌اند.
آتشكده مثنوي پرسوز و رقت‌انگيزي است كه سراينده آن را به دستاويز عشق زني (ظاهراً
هندي) در 1150ق/1737م، در مشهد سروده و در ضمن آن هر چه در دل داشته، بر زبان آورده
است. در همان هنگام، آذر بيگدلي كه به مشهد آمده و با آقاصادق آشنا و معاشر شده
بود، زير تأثير مثنوي او، منظومه‌اي در 175 بيت سرود ه در بيشتر مجموعه‌هاي خطي اين
دو اثر در پي هم آمده است. آذرنام تذكرة مشهور خود را نيز ظاهراً از اين منظومه
اقتباس كرده، ليكن در كتاب خود به اين نكته اشاره‌اي نكرده است.
مثنوي آتشكده 208 بيت دارد. 23 بيت اول آن به عربي و بقيه به پارسي است. اين منظومه
با اين بيت آغاز مي‌گردد:
مَعْشَرَ العُشّاق يا اَهْلَ الجَوي اِنَّني آنَسْتُ ناراً بِالطُّوي
و نخستين بيت فارسي آن چنين است:
آتشي مي‌بينم اي ياران ز دور گرم مي‌آيد به چشمم نخل طور
و با اين بيت پايان مي‌يابد:
نيست زين عالم بجز كوي فنا پس سخن كوتاه و باقي والدّعا
اين مثنوي به كوشش احمد گلچين معاني در مجلة دانشكدة ادبيات مشهد به چاپ رسيده و
نسخه‌هاي خطي آن در كتابخانه‌هاي شوراي ملي (سابق)، آستان قدس، ملي ملك، مركزي
دانشگاه تهران، سناي سابق، الهيات تهران و كتابخانة شخصيِ قاسم‌زاده موجود است.
بيشتر نسخه‌هاي خطي اين مثنوي فاقد ادبيات عربي آغاز آن است.
مآخذ: آستان قدس، فهرست، 7/322ـ323، 769؛ آقابزرگ، الذريعه، 19/212ـ213؛ دانشكدة
ادبيات، فهرست خطي، 1/137؛ سناي سابق، فهرست خطي، 1/374ـ 375؛ شوراي ملي (سابق)،
فهرست خطي، 8/32، 418، 440؛ كتابخانة مركزي، فهرست خطي، 15/4135، 17/160؛ گلچين
معاني، احمد، «آتشكدة آقا صادق تفرشي و مثنوي آذر»، مجلة دانشكدة ادبيات مشهد، س 3،
شم 1 (بهار 1346ش)، ص 23ـ51؛ همو، تاريخ تذكره‌هاي فارسي، تهران، سنايي، 1363ش،
1/11ـ12؛ منزوي، احمد، فهرست خطي فارسي، 4/2618، 2923ـ2924.
سيدعلي آل‌داود
