لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:60
آتَشي، حكيم محمد امين، يا امينا، شاعر پارسي‌گوي سدة 11ق/17م و پزشك دربار محمد
عادلشاه بن ابراهيم (فرمانرواي بيجاپور و هفتمين امير از خاندان عادلشاهيه در آن
ديار). از زندگي و احوال وي آگاهي اندكي در دست است. ظاهراً ايراني نژاد و از
شاعران مهاجر به دكن بوده كه در اين سرزمين به مقام و ثروت رسيده است (اتشي، 324،
610). آتشي در طب و حكميت دست داشته است و به همين مناسبت او را حكيم خوانده‌اند.
از اشعارش بر مي‌آيد كه پسري به نام شمس‌الدين محمد داشته كه پس از مدتها دوري از
پدر، به هند آمده است (همو، 201). آتشي تا 1067ق/1657م زنده بوده است (محمد اشرف،
V/160). گرچه از او هيچ ذكري در تذكره‌ها، حتي تذكرة نصرابادي كه معاصر شاعر بوده
نيست، اما فروغي استرابادي در فتوحات عادلشاهي استادي او را در پزشكي و شاعري ستوده
است و زبيري نيز در بساتين السلاطين از او ياد كرده است (نذير احمد، II/100).
نسخه‌هاي خطي آثار وي و فهرست نسبتاً مفصل آنها به اين شرح است:
1. ديوان، مشتمل بر قصايد و قطعات كه برخي در ستايش نواب مصطفي خان است؛ غزليات كه
به ترتيب الفبايي تنظيم شده است؛ رباعيات و مطايبات. نسخه‌اي از ديوان او همراه با
چند مثنوي وي در كتابخانة ديوان هند موجود است (اته، II/838-839). نسخة ديگري از
اين ديوان در كتابخانة آصفية حيدرآباد دكن باقي است كه تاريخ آن 1039ق/1630م است و
ظاهراً تاريخ جمع‌آوري ديوان نيز همين است (آصفيه، 4/284، 285). نسخة ديگري نيز از
ديوان وي در كتابخانة مركزي دانشگاه تهران موجود و حاوي 000،35 بيت است كه در فهرست
آن كتابخانه (9/1040 به بعد) به نام سيدطاهر آتشي خباز شيرازي آمده است، اما شواهد
بسيار چون اقامت شاعر در دكن، سرودن اشعاري در ستايش نواب مصطفي خان، نام بردن از
مثنوي معدن افكار (آتشي، 478، 479) كه از آثار محمد امين آتشي است و وجود غزل «الهي
از مي معني لبالب ساز جامم را» در هر دو نسخة ديوان هند و كتابخانة مركزي. همگي
نشان مي‌دهد كه اين كتاب نسخه‌اي از ديوان اشعار و مثنويهاي حكيم اميناي آتشي است.
در بعضي از اشعار اين ديوان شاعر نام خود را «طاهر» گفته است (همو، 656)؛ 2.
عادلنامه، معروف‌ترين اثر آتشي و منظومه‌اي به وزن اسكندرنامة نظامي در شرح فتوحات
سلطان محمد عادلشاه بن ابراهيم است كه در 20 رجب 1042ق/21 ژانوية 1633م سروده شده
است (اته، II/838-839)؛ 3. معدن الافكار، مثنوي در 300،2 بيت، بر وزن مخزن‌الاسرار
نظامي كه آن را در مدت 9 ماه سروده (آتشي، 478، 479) و در 14 شعبان 1043ق/4 فورية
1634م به پايان رسانده است (اته، II/839)؛ 4. نُه سپهر، مثنوي به وزن هفت پيكر
نظامي كه تاريخ ختم آن ذيقعدة 1034ق/ژوئيه 1625م است (همانجا)؛ 5. هدايت‌نامه،
مثنوي عرفاني، بر وزن مثنوي مولوي (محمد اشرف، V/160)؛ 6. محبت‌نامه، مثنوي عرفاني
بر وزن خسرو و شيرين نظامي (همانجا). 7. مجمر انوار، مثنوي عرفاني بر وزن
مخزن‌الاسرار نظامي (همانجا). اشعار او داراي مضامين عرفاني است. او در مثنوي سرايي
از شيوة نظامي پيروي مي‌كرده است.
مآخذ: آتش، طاهر، ديوان، نسخة خطي، كتابخانة مركزي دانشگاه تهران، به شمارة 2412؛
آصفيه، فهرست خطي؛ كتابخانة مركزي، فهرست خطي؛ منزوي، احمد، فهرست خطي فارسي،
3/2206؛ نيز:
Ethé, Hermann, Catalogue of the persian Manuscripts in the Library of the India
Office, Oxford, 1903; Muhammad Ashraf, The Persian Manuscripts in the Salar Jung
Museum and Library, Hyderàbàd, 1969; Nazir Ahmad, History of Medieval Deccan,
ed. H. K. Sherwàni, Hyderàbad, 1974.
فتح‌الله مجتبايي
