اخلاق در قرآن کریم جلد 2

شاخه هاى صبر

در بسيارى از گفتار و نوشتار علماى اخلاق و بزرگان اسلام،«صبر»به سه شاخه تقسيم شده است
1-صبر بر اطاعت.
2-صبر بر معصيت.
3-صبر بر مصيبت.
منظور از«صبر بر اطاعت »،ايستادگى در برابر مشكلات اطاعت فرمان خداست.
اطاعت فرمان الهى در نماز و روزه و حج و جهاد و اداى واجبات مالى،همانند خمس وزكات و هم چنين صبر و شكيبايى در برابر مشكلات اطاعت اوامر استحبابى كه دامنه گسترده اى دارد.
منظور از«صبر بر معصيت »،ايستادگى در برابر شعله هاى سركش شهوات وهيجان هاى برخاسته از هوا و هوس است كه اگر چنين نباشد،طوفان شهوات و هوس هاتمام ايمان و تقوا و پاكى و صدق و صفا و...را از بين مى برد.
و منظور از«صبر بر مصيبت »،آن است كه انسان در طول زندگى،در برابر حوادث دردناكى، مانند از دست دادن عزيزان،خسارت هاى عظيم مالى،به خطر افتادن آبرو وحيثيت اجتماعى، گرفتارى در چنگال بيمارى هاى صعب العلاج و افتادن در دام دوستان ناباب و شركاى خائن و حكومت ظالم و گاه همسران فاسد و...صبر و شكيبايى را ازدست ندهد.
بزرگان اخلاق،اين تقسيم سه گانه را از روايات اسلامى گرفته اند،همانند روايتى كه از پيامبر اسلام صلى الله عليه و اله نقل شده است:«الصبر ثلاثة،صبر على المصيبة و صبر على الطاعة و صبر على المعصية فمن صبر على المصيبة حتى يردها بحسن عزائها،كتب الله له ثلاث ماة درجة ما بين الدرجة الى الدرجة كما بين السماء الى الارض و من صبر على الطاعة كتب الله له ست ماة درجة،ما بين الدرجة الى الدرجة كما بين تخوم الارض الى العرش و من صبر على المعصية كتب الله له تسع ماة درجة ما بين الدرجة الى الدرجة كما بين تخوم الارض الى منتهى العرش،صبر بر سه گونه است:صبر بر مصيبت،كسى كه صبربر مصيبت كند و آن را با شكيبايى و صبر جميل تحمل نمايد،خداوند سيصد درجه برايش مى نويسدكه فاصله ميان هر درجه همانند فاصله آسمان و زمين است و هر كس صبر بر اطاعت كند،خداوندششصد درجه برايش مى نويسد كه فاصله هر يك با ديگرى همانند فاصله انتهاى زمين تا عرش خداست.و هر كس صبر بر معصيت كند،خداوند نهصد درجه برايش مى نويسد كه فاصله هر يك باديگرى، همانند فاصله منتهاى زمين تا منتهاى عرش خداست.» (46)
از تعبيرات اين حديث،استفاده مى شود كه صبر بر معصيت مهمتر از همه است و صبربر اطاعت در مرحله دوم و صبر مصيبت در مرحله سوم قرار دارد.
امير مؤمنان على عليه السلام در حديثى ديگر،بعد از آن كه ايمان را بر چهار ستون قرار داده كه ركن اول آن صبر،ركن دوم آن يقين و ركن سوم آن،عقل و ركن چهارم آن جهاداست، مى فرمايد:«و الصبر منها على اربع شعب،على الشوق و الشفق و الزهد و الترقب،صبر چهار شعبه دارد،اشتياق،ترس،زهد و انتظار و سپس در شرح آن مى فرمايند:كسى كه اشتياق بهشت داشته باشد،از شهوات و هوس هاى سركش به كنار مى رود،و آن كسى كه از آتش دوزخ بترسد،از محرمات دورى مى گزيند و كسى كه زهد بر دنيا داشته باشد،براى انجام نيك سرعت مى گيرد» (47)
با اندكى دقت روشن مى شود كه هدف امام عليه السلام،شرح انگيزه هاى صبر و استقامت است،نه شاخه هاى آن.
نظير اين حديث،از پيامبر اسلام صلى الله عليه و اله نيز نقل شده است.