علل انتخاب كوفه به عنوان مركز خلافت از سوي حضرت علي« عليه‏السلام » - علل انتخاب کوفه به عنوان مرکز خلافت از سوی حضرت علی(ع) نسخه متنی

علل انتخاب كوفه به عنوان مركز خلافت از سوي حضرت علي« عليه‏السلام »

منيره ناصح ستوده

پيامبر ، چونان خورشيدي ، در آسمان مكه طلوع كرد و پس از گذشت سيزده سال در آسمان يثرب ظاهر شد و بعد از ده سال نور افشاني در مدينه افول كرد . در حالي كه افق نوري به سوي مردم شبه جزيره گشود و سرزمين حجاز و خصوصا شهر مدينه به عنوان مركز ديني و ثقل سياست معرفي شد .

پس از درگذشت پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله گزينش خليفه به وسيله مهاجر و انصار ايجاب كرد كه مدينه مقّر خلافت اسلامي گردد و خلفاء با اعزام عاملان و فرمانداران به اطراف و اكناف به تدبير امور بپردازند و از طريق فتح بلاد و شكستن سدها و موانع ، در گسترش اسلام آن بكوشند .

اميرمؤمنان عليه‏السلام كه علاوه بر تصريح و تعيين صاحب رسالت ، از ناحيه مهاجر و انصار برگزيده شده بود ، نيز طبيعتا مي‏بايست هم‏چون خلفاي گذشته مدينه را مركز خلافت قرار دهد و از همان‏جا به رتق و فتق امور بپردازد . او در آغاز كار خلافت از همين شيوه پيروي كرد و با نامه‏نگاري و اعزام افراد لايق و بركنار كردن افراد دنياپرست و ايراد خطابه‏هاي آتشين و سازنده خود ، امور جامعه اسلامي را اداره نمود و نظام اداري كه در طي مدت بيست و پنج سال و به ويژه در دوره خلافت عثمان در آن انحراف و كجي‏هايي پيدا شده بود ، در حال اصلاح بود كه ناگهان مسأله «ناكثين» يعني پيمان‏شكني كساني كه پيش از همه با او بيعت كرده بودند ، رخ داد و گزارش‏هاي هولناك و تكان دهنده‏اي به وي رسيد و معلوم شد كه پيمان‏شكنان ، به كمك مالي بني‏اميه و نفوذ و احترام همسر پيامبر ، جنوب عراق را تسخير كرده‏اند و پس از تصرف بصره ده‏ها نفر از ياران و كارگزاران امام عليه‏السلام را به ناحق كشته‏اند .

اين امر سبب شد كه امام براي تنبيه ناكثين و مجازات هم‏دستان آنان ، مدينه را به عزم بصره ترك گويد و با سپاهيان خود در كنار بصره فرود آيد . آتش نبرد ميان سپاه امام و لشكريان ناكثين شعله‏ور شد و سرانجام سپاه حق پيروز گرديد و سران شورش كننده كشته شدند و گروهي از آنان پا به فرار نهادند . بصره مجددا به آغوش حكومت اسلامي بازگشت و اداره امور آن به دست ياران علي عليه‏السلام افتاد . اوضاع شهر و مردم حال عادي به خود گرفت و ابن‏عباس ، مفسر قرآن و شاگرد ممتاز امام ، به استانداري آن‏جا منصوب شد . اوضاع ظاهري ايجاب مي‏كرد كه امام عليه‏السلام از راهي كه آمده بود به مدينه بازگردد و در كنار مدفن پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و با هم‏فكري گروهي از ياران و صحابه آن حضرت به نشر معارف اسلامي و معالجه مزاج بيمار جامعه و اعزام سربازان به نقاط دوردست براي گسترش نفوذ قدرت اسلامي و ديگر شئون خلافت بپردازد و از هر نوع كشمكش و رودررويي با اين و آن اجتناب كند . ولي اين ظاهر قضيه بود و هر فرد ظاهربيني به امام چنين تكليف مي‏كرد بالاخص كه مدينه در آن روز از قداست و معنويت و روحانيت خاصي برخوردار بود زيرا مهد واقعي اسلام و مدفن پيام‏آور خدا و مركز صحابه از مهاجر و انصار بود كه رشته گزينش خليفه و عزل و خلع او را در دست داشتند .

با تمام اين شرايط و جهات ، امام علي عليه‏السلام راه كوفه را برگزيد تا مدتي در آن‏جا اقامت افكند و مركزيت خلافت مسلمين را در آن‏جا برپا دارد ؛ و اين دقيقا همان نكته‏اي است كه ما را به بررسي و تحقيق پيرامون خود فرا خوانده و به عبارت ديگر مسأله اصلي مقاله ما را به خود اختصاص داده و در نهايت در قالب اين سئوال نمود يافته كه :

چه عواملي موجب شد حضرت كوفه را به عنوان مركز خلافت انتخاب كنند ؟

به طور اجمال و در قالب يك فرضيه مي‏توان به سئوال فوق چنين پاسخ داد كه : شرايط جغرافيايي ، اجتماعي ، نظامي و اقتصادي موجب انتخاب كوفه به مركزيت خلافت از جانب حضرت شد .

براي اثبات يا ردّ اين فرضيه لازم است به سئوالاتي فرعي در راستاي مسأله اصلي پاسخ دهيم . سئوالاتي از قبيل :

1 . موقعيت جغرافيايي كوفه چگونه بود ؟

2 . تأسيس كوفه چه زمان و چگونه صورت گرفت ؟

3 . زمينه‏ها و انگيزه‏هاي تأسيس كوفه چه بود ؟

4 . چه قشرها و اقوامي در كوفه ساكن بودند ؟

5 . وضعيت كوفه قبل از علي عليه‏السلام چگونه بود ؟

6 . كوفه در زمان حضرت چه وضعيتي داشت ؟

و بالاخره پاسخ‏گويي به سئوال اصلي .

سئوالات ياد شده سرفصل‏ها و بخش‏هاي مقاله ما را تشكيل خواهند داد .

روشي كه براي تحقيق در اين مقاله پيش گرفته‏ايم روش تاريخي - تحليلي است بنابراين لازم است ابتدا داده‏هاي مستند تاريخي را پيرامون موضوعات يادشده جمع‏آوري كرده و سپس براساس آن داده‏ها به تحليل و نهايتا پاسخ‏گويي به سئوال اصلي بپردازيم .

در يك جمع‏بندي كلي و به منظور سازماندهي مي‏توان مقاله را چنين معرفي نمود :

مقاله‏اي كه در پيش روي داريد با عنوان «علل انتخاب كوفه به عنوان مركز خلافت از جانب علي عليه‏السلام » به ترتيب شامل : فهرست مطالب ، يك مقدمه (كه تقديم شد) ، پنج فصل كه البته فصل اول خود شامل سه بخش مي‏گردد . (نتيجه‏گيري از كل مقاله در فصل پنج تقديم مي‏شود) و در پايان فهرست منابع و مآخذ اشاره مي‏شود .

مسأله علمي : چه عواملي موجب شد حضرت علي عليه‏السلام كوفه را به عنوان مركز خلافت انتخاب كند ؟

چارچوب نظري :

(جاي نمودار اينجا مي‏باشد)

كوفه