پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

مى گردد و به صورت يكنواخت و بى تفاوت درمى آيد).

هرگاه بى نهايت زمان بر جهان گذشته باشد، بايد اين حالت ـ تبديل تمام مواد به انرژى و انرژيهاى فعّال به صورت انرژى يكنواخت و مرده ـ حاصل شده باشد.

ولى به هر حال مفهوم اين سخن آن نيست كه زمانى بوده كه خداوند هيچ مخلوقى نداشته است و ذات فيّاض او بى فيض بوده است، بلكه به عكس مىتوان گفت: خداوند هميشه مخلوقى داشته، امّا اين مخلوقات دائماً در تغيير و تبديل بوده اند و مجموع اين مخلوقات، وابسته به ذات پاك او بوده و يا به تعبيرى ديگر حدوث ذاتى داشته اند نه حدوث زمانى. زيرا براى مجموع، حدوث زمانى تصوّر نمى شود. (دقّت كنيد). و اين كه در روايات آمده: «كانَ اللهُ ولا شَىْءَ مَعَهُ; خداوند هميشه بوده و چيزى با او نبوده است» (1) منظور آن است كه با ذات پاكش همراه نبوده، بلكه مخلوق او بوده است. (دقّت كنيد)