پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

به خاطر اين بدبختيهاى مضاعف و متراكم «خوابشان بى خوابى و سرمه هاى چشمشان اشكها بود (هرگز استراحت و آرامشى نداشتند و هيچ گاه به خاطر جنايات مكرّرى كه صورت مىگرفت و مصايبى كه پى در پى روى مىداد اشك چشمانشان خشك نمى شد)!» (نَوْمُهُمْ سُهُود، (1) وَ كُحلُهُمْ دُمُوع).

و اسفناك تر اين كه «در سرزمينى مىزيستند كه دانشمندش به حكم اجبار لب فرو بسته و قدرت بر هدايت و نجات مردم نداشت و جاهلش گرامى بود و حاكم بر جامعه» (بِارْض عالِمُها مُلجَم وَ جاهِلُها مُكْرَم).

براى جمله «فى خير دار» چهار تفسير متفاوت در كلمات مفسّران نهج البلاغه ديده مىشود، بعضى چنان كه گفتيم آن را اشاره به خانه كعبه و حرم امن الهى دانسته اند (بنابراين كه جمله هاى بالا همه ناظر به توصيف عصر جاهليّت باشند) در حالى كه بعضى ديگر آن را اشاره به سرزمين شامات دانسته اند كه آن هم از اراضى مقدّسه و سرزمين انبياى بزرگ بود ولى شاميان آن زمان كه لشكر معاويه را تشكيل مىدادند بدترين همسايگان آن زمين بودند (اين در صورتى است كه جمله هاى بالا را ناظر به عصر خود آن حضرت بدانيم).

احتمال سوّم اين كه منظور از آن كوفه و جايگاه زندگى خود آن حضرت باشد كه يك مُشت منافقان و عهدشكنان و همسايگان بد، آن سرزمين را احاطه كرده بودند.

احتمال چهارم اين كه منظور از آن، سراى دنياست كه افراد آلوده و بدكار در آن فراوانند.

تفسير اوّل از همه مناسب تر و صحيح تر به نظر مىرسد و تعبيرات بالا همه با آن هماهنگ است; بنابراين تفسير جمله «نَوْمُهُمْ سُهُود» تا آخر اشاره به ناامنيها و پريشان حاليها و مصايب عصر جاهليّت است و عالمان، همان افراد پاكى بودند كه

1. «سهود» مصدر است و به معناى بى خوابى و كم خوابى است. (صحاح، مفردات، لسان العرب و مقاييس)