پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

دشمنانى مىداد كه در انتظار چنين شرايطى بودند. محذور دوّم اين كه در آن محيط تاريك و ظلمانى صبر كنم.

تعبير به «طَخْيَة عَمْياءَ» با توجّه به اين كه «طخيه» خود به معناى ظلمت و تاريكى است اشاره به اين است كه گاهى ظلمتها شديد نيست و از خلال آن مىتوان شبحى مشاهده كرد، ولى اين ظلمت آن قدر شديد بود كه بايد ظلمت كورش ناميد.

سپس توصيف بيشترى از شرايط آن زمان در سه جمله كوتاه و پرمعنا ارائه مىدهد و مىفرمايد: «ظلمت و فتنه اى كه بزرگسالان را فرسوده و كودكان خردسال را پير و مردم با ايمان را تا واپسين دم زندگى و لقاى پروردگار رنج مىدهد» (يَهْرَمُ فيهَا الْكَبيرُ، وَيَشيبُ فيهَا الصَّغيرُ، وَ يَكْدَحُ (1) فيها مُؤمِن حَتّى يَلْقى رَبَّهُ).

از اين عبارت به خوبى روشن مىشود كه يك رنج و درد عمومى، همه را تحت فشار قرار داده بود. صغيران را پير مىكرد و پيران را زمين گير، ولى مؤمنان رنج مضاعفى داشتند چرا كه مشكلات روزافزون جامعه اسلامى و خطراتى كه از هر سو آن را تهديد مىكرد آنان را در اندوه عميق و رنج بى پايانى فرو برده بود، همان درد و مصيبتى كه با گذشت زمان و در مدّت كوتاهى در عصر «بنى اميّه» خود را نشان داد و بسيارى از زحمات پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) و مؤمنان راستين نخستين را بر باد داد.

سرانجام، تصميم گيرى خود را در برابر اين «دو راهى» مشكل و خطرناك به اين صورت بيان مىفرمايد: «سرانجام (بعد از انديشه كافى و در نظر گرفتن تمام جهات) ديدم بردبارى و شكيبايى در برابر اين مشكل، به عقل و خرد نزديكتر است» (فَرَاَيْتُ اَنَّ الصَّبْرَ عَلى هاتا (2) اَحْجى (3)).

1. «يَكْدح» از مادّه «كَدْح» به معناى سعى و كوشش توأم با خستگى است.

2. «ها» در واژه «هاتا» علامت تنبيه است و «تا» اسم اشاره مؤنث، اشاره به «طخية» (تاريكى و ظلمت) است كه در جمله هاى قبل آمده است. بعضى نيز مشاراليه را حالتى دانسته اند كه از عبارت استفاده مىشود و معنا چنين است: «فَرَاَيْتُ اَنَّ الصَّبْرَ عَلى هذه الحالة اَحْجى».

3. «اَجْحى» از مادّه «حجا» به معناى عقل است بنابراين اَحْجى به معناى عاقلانه تر مىباشد.