پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

الآن كه به خاطر مطالعه نامه و سؤالات سائل، آن حال و هوا تغيير يافت ديگر آمادگى براى ادامه آن سخن را ندارم.

نكته قبل توجه اين كه ابن ابى الحديد از استادش (مصدّق بن شبيب) نقل مىكند: اين خطبه را براى «ابن خشّاب» خواندم هنگامى كه به كلام «ابن عبّاس» رسيدم كه از ناتمام ماندن اين خطبه اظهار تأسف شديد كرده، گفت: «اگر من در آن جا بودم به «ابن عباس» مىگفتم: مگر چيزى در دل امام (عليه السلام) باقى مانده بود كه به آن اشاره نكند تا تو تأسف بر آن بخورى؟! به خدا سوگند آنچه درباره اوّلين و آخرين خلفا بود بيان كرد»!

«مصدّق» مىگويد: به «ابن خشاب» كه مرد شوخى بود گفتم منظورت از اين سخن اين است كه اين خطبه مجعول است؟ گفت: «به خدا سوگند من به خوبى مىدانم كه آن كلام امام است، همان گونه كه مىدانم تو مصدّق هستى»! (1)

«سيّد رضى» در پايان اين خطبه، به شرح چند جمله پرداخته، مىگويد: «مقصود امام (عليه السلام) از اين كه او را به شتر سوارى سركش تشبيه كرده، اين است كه اگر زمام او را محكم به طرف خود بشكد، مركب چموش، مرتب سر را اين طرف و آن طرف مىكشاند و بينى اش پاره مىشود و اگر مهارش را رها كند با چموشى، خود را در پرتگاه قرار مىدهد و او قدرت حفظ آن را ندارد. زمانى گفته مىشود: «اَشْنَقَ النّاقَةَ» كه به وسيله مهار، سر شتر را به طرف خود بكشد و بالا آورد و «شَنَقَها» نيز گفته شده است. اين را «اِبْنِ سِكّيت» در «اِصْلاحُ الْمَنْطِق» گفته است.

اين كه امام (عليه السلام) فرموده است: «اَشْنَقَ لَها» و نگفته است «اَشْنَقَها» براى اين است كه آن را در مقابل «اَسْلَسَ لَها» قرار داده، گويا امام (عليه السلام) فرموده است: اگر سر مركب را بالا آورد يعنى با مهار آن را نگهدارد (بينى اش پاره مىشود) » (قالَ الشَّريفُ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ: قَوْلُهُ عَلَيْهِ السَّلامُ «كَراكِبِ الصَّعْبَةِ اِنْ اَشْنَقَ لَها خَرَمَ وَ اِنْ اَسْلَسَ لَها تَقَحَّمَ» يُريدُ

1. شرح ابن ابى الحديد، ج 1، ص 205 (با تلخيص).