پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

يعنى سرانجام اين تخم شيطانى كه مبدّل به جوجه شده بود و پرورش يافت و قوى شد، تبديل به شيطانى مىشود متّحد با آنها، يعنى در تمام اعضاى آنها نفوذ مىكند به طورى كه صاحب شخصيت دوگانه اى مىشوند. از يك نظر انسانند و از يك نظر شيطان، ظاهرشان شبيه انسانهاست، امّا باطنشان شيطانى است. چشم و گوش و زبان و دست و پاى آنها همه به فرمان شيطان است و طبيعى است كه همه چيز را به رنگ شيطانى مىبينند و گوششان آماده شنيدن نغمه هاى شيطان است.

در چهارمين مرحله، به نتيجه نهايى اين سير انحرافى تدريجى پرداخته، مىفرمايد: هنگامى كه به اين جا رسيدند، شيطان «آنها را بر مركب لغزشها و گناهان سوار كرد (مركبى كه آنها را به سوى انواع معاصى كبيره و كفر و ضلالت مىكشاند) ; و سخنان فاسد و هزل و باطل را در نظر آنان زينت بخشيد» (فَرَكِبَ بِهِمُ الزَّلَلَ، وَ زَيَّنَ لَهُمْ الْخَطَل). (1)

اين سخن شبيه همان چيزى است كه امام (عليه السلام) در كلام نورانى ديگرى مىفرمايد: «اَلا وَ اِنَّ الْخَطايا خَيْل شُمُس حُمِلَ عَلَيْها اَهْلُها; اگاه باشيد گناهان و خطاها همچون مركبهاى سركش و لجام گسيخته اند كه گناهكاران، بر آن سوار مىشوند»! (2)

در پنجمين و آخرين مرحله، مىفرمايد: «اعمال آنها اعمال كسى است كه شيطان او را در سلطه خود شريك ساخته و سخنان باطل را بر زبان او نهاده است» (فِعْلَ مَنْ قَدْ شَرِكَهُ الشَّيْطانُ فى سُلطانِهِ، وَ نَطَقَ بِالْباطِلِ عَلى لِسانِهِ). (3)

اشاره به اين كه اعمال آنها به خوبى گواهى مىدهد كه «شيطان» در آنها نفوذ

1. اين تفسير بنابر اين است كه «حرف باء» در «بهم» براى تعديه باشد ولى اگر «باء» را به معناى «استعانت» تفسير كنيم، مفهوم جمله اين مىشود كه شيطان به كمك آنها خودش بر مركب خطا و لغزش سوار مىشود; ولى با توجّه به جمله «وَزَيَّنَ لَهُمْ الْخَطَلَ» و فاء تفريع فَرَكِبَ تفسير اوّل مناسب تر به نظر مىرسد. (دقّت كنيد).

2. خطبه 16 نهج البلاغه.

3. كلمه «فعلَ...» منصوب است به عنوان مفعول مطلق براى فعل محذوفى و در تقدير «فعلوا ذلك فعلَ...» مىباشد و نيز مىتواند مفعول مطلق باشد براى قدر جامع بين جمله هاى قبل (نظر ـ نطق ـ ركب و زيّن) و مفهوم جمله اين مىشود كه افعال اينها افعال كسى است كه «شيطان» آنها را در كار خود شريك ساخته است.