پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

هميشه قدم نهادن در چنين صحنه هايى را فراموش مىكنند)!» (وَاَيْمُ اللهِ (1) لاُ فْرِطَنَّ (2) لَهُمْ حَوْضاً اَنَا ماتِحُهُ (3)! لا يُصْدِرُونَ عَنْهُ، وَ لا يَعُودُونَ اِلَيْه).

در واقع امام (عليه السلام) ميدان نبرد را به حوض يا گردابى تشبيه كرده كه آن را تا حدّ ممكن پر از آب مىكند كه آن چنان كه راه خلاصى از آن نداشته باشند و ابتكار عمل كاملا به دست او باشد (جمله «انا ماتحه» با توجّه به اين كه ماتح به معناى كسى است كه آب را از چاه بالا مىكشد اشاره به همين نكته است). سپس به نتيجه آن اشاره مىكند كه لشكريان «جمل» چنان در آن گرفتار مىشوند كه راه فرار نخواهند داشت و اگر گروه اندكى از آن فرار كنند چنان درس عبرتى مىگيرند كه بازگشت به چنين صحنه اى را در تمام عمر فراموش كنند.

جمله «لافرطنّ» مفهومش اين نيست كه من در اين راه افراط مىكنم، بلكه منظور اين است كه حدّاكثر تلاش ممكن را انجام خواهم داد تا راه را بر تمام دشمنان ببندم! (دقّت كنيد).

به همين دليل عايشه كه يكى از سردمداران اصلى جنگ جمل بود هرگز در جنگهاى آينده شركت نكرد و براى تمام عمر، حضور در چنين صحنه هايى را فراموش كرد»!

1. «ايم» به اعتقاد بعضى از ارباب لغت جمع «يمين» به معناى قسم است كه نون آن ساقط شده است و مبتداى محذوف الخبر است و در تقدير «و ايمن الله قسمى; يعنى به خدا سوگندها مىخورم» است.

2. «افرطنّ» از ماده «افراط» در اصل به معناى تجاوز از حدّ است (نقطه مقابل تفريط) ولى گاه به معناى انجام حدّاكثر چيزى، نيز آمده است و در جمله بالا اشاره به همين معناست.

3. «ماتح» در اصل به معناى امتداد دادن چيزى است سپس به كسى كه طناب را در چاه مىافكند تا آب بكشد «ماتح» گفته اند نقطه مقابل «مايح» كه به كسى گفته مىشود كه در چاه برود و از پايين دلو را پر از آب كند و به گفته بعضى واژه اى كه نقطه اش بالاست (ماتح) به كسى گفته مىشود كه آب را از بالاى چاه مىكشد و آن كه نقطه اش در پايين قرار دارد (مايح) به كسى كه از پايين آب را بالا مىبرد.