پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

درست است كه «بصير» به معناى بينا، از مادّه «بصر» به معناى چشم گرفته شده است، ولى در مورد خداوند هرگز به معناى حقيقى به كار نمى رود. يا به تعبير ديگر مجازى است بالاتر از حقيقت. بصير بودن خداوند به معناى آگاهى او از تمام اشيايى است كه قابل رؤيت است و حتّى قبل از آن كه اشياى قابل رؤيت آفريده شوند، بصير بود.

بنابر اين بصير بودنش بازگشت به علم بى پايان او مىكند و مىدانيم علم خدا ازلى است.

در آخرين جمله از فراز مورد بحث، اشاره به وحدانيّت ذات پاك او در برابر داشتن انيس و مونس مىكند و مىفرمايد: «او تنها است زيرا كسى وجود ندارد تا با او انس گيرد و از فقدانش متوحّش و ناراحت گردد» (مُتَوَحِّد اِذْ لا سَكَنَ يَسْتَأنِسُ بِهِ وَ لا يَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ). (1)

توضيح اين كه انسان ها و همچنين موجودات زنده ديگر، به حكم اين كه قدرتشان براى جلب منافع و دفع ضررها و زيان ها محدود است، ناچارند از همنوعان خود و احياناً از غير همنوع، كمك بگيرند تا در برابر خطراتى كه آنها را تهديد مىكند احساس امنيّت كنند. اين جاست كه تنهايى براى انسان وحشتناك است و بودن افراد ديگر در كنارش آرامبخش، مخصوصاً به هنگام هجوم خطرات و آفات و بلاها و بيماريها. و گاه اين انسان كوته فكر خدا را با خود قياس مىكند و تعجّب مىكند چگونه قبل از آفرينش مخلوقات تنها بود، چگونه انيس و مونسى ندارد و چگونه در عين تنهايى احساس آرامش مىكند؟!

1. در اين كه آيا «إذْ» در اين جا «ظرفيه» است و اشاره به اين مىكند كه در ازل چيزى آفريده نشده بود و غير از ذات پاك او كسى وجود نداشت، تا بخواهد انيس و مونس او گردد، يا از فقدانش ناراحت شود؟ و يا اين كه «إذ» در اين جا در مقام تعليل است يعنى چون كسى وجود نداشت او يكتا و يگانه بود و امروز نيز چنين است چرا كه حاجت به كسى و چيزى ندارد؟ احتمال دوّم قوى تر به نظر مىرسد. ضمناً «لا» در جمله «لا يَسْتَوحِشُ» زائده است و براى تأكيد مىباشد و بعضى آن را جمله مستأنفه دانسته اند.