پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 1

(عالِماً بِها قَبْلَ ابْتِدائِها مُحيطاً بِحُدُودِها وَ انْتِهائِها عارِفاً بِقَرائِنِها (1) وَ أحْنائِها (2)). (3)

اين سه جمله در واقع به منزله دليل و يا بيان و توضيحى است كه براى جمله هاى قبل آمده است، زيرا كسى كه مىخواهد هر موجودى را در وقت مناسبش ايجاد كند و اشياى مختلف را با هم التيام دهد و غرايز درونى و لوازم بيرونى را، هر كدام، در جاى خود برقرار سازد، از يكسو نياز به آگاهى كامل و جامع دارد و از سوى ديگر به احاطه و قدرت تامّ و تمام.

از اين رو مىفرمايد: «خداوند از تمام اشيا، قبل از آن كه آفرينش آنها را آغاز كند آگاه بود و حدود و مرزها و نتايج آنها را مىدانست و بر همه آنها توانايى داشت» (عالِماً بِها قَبْلَ ابْتِدائِها...).

نه تنها از خود آنها و ابتدا و انتهايشان باخبر بود بلكه لوازم و جوانب و علل و آثار آنها را نيز مىدانست. به طور مسلّم كسى كه از همه اين امور آگاه باشد و قدرت و توانايى بر انجام آنها داشته باشد، مىتواند به طور دقيق هر كدام را در جاى خود قرار دهد و به هر يك، هر چه لازم دارد بدهد و در مسير وجود و حياتش هدايتش كند و به كمال مطلوبش برساند.

1. «قرائن» جمع «قرينه» به معناى همراه، مصاحب و دوست آمده است و همسر مرد را به همين جهت قرينه مىگويند. (صحاح، قاموس و ديگر كتاب هاى لغت) بعضى از شارحان مانند «ابن ابى الحديد» «قرائن» را جمع «قرونة» (بر وزن معونه) به معناى نفس دانسته اند ولى با توجّه به ساير تعبيراتى كه در جمله هاى بالا آمده، معناى اوّل مناسبتر است.

2. «أحْناء» جمع «حِنْو» (بر وزن فعل) و حَنْو (بر وزن حرف) به گفته مقاييس و لسان العرب به هر چيزى گفته مىشود كه در آن اعوجاج و انحنايى باشد; مانند: استخوان چانه و دنده ها. سپس به معناى جوانب نيز آمده است (چرا كه جوانب و اطراف اشيا غالباً انحنايى دارد).

3. توجّه داشته باشيد ضميرهايى كه در اين چند جمله است به «اشيا» برمى گردد نه به «غرائز» آن چنان كه بعضى از شارحان نهج البلاغه پنداشته اند زيرا احتمال دوّم تناسب چندانى با محتواى جمله ها ندارد.