پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 2

روز، بر ترديد و شك او در مشروعيت راهى كه در پيش گرفته بود، مىافزود و سرانجام، تصميم خود را گرفت و به طور كامل، از لشكر جمل جدا شد و راه خود را در پيش گرفت و سر به بيابان گذارد و رفت، هر چند، به دست مرد ستمكارى به نام «ابن جرموز» كشته شد و مجال كافى نيافت كه اين اشتباه خود را جبران كند.

تعبير به «ابن خالك» (پسر دايى تو) ، يك تعبير عاطفى است كه امام (عليه السلام) براى برانگيختن عواطف زبير، به كار برد! اين تعبير از اينجا سرچشمه مىگيرد كه زبير فرزند «صفيه» خواهر «ابوطالب» است، بنابراين زبير پسر عمه على (عليه السلام) و آن حضرت پسر دايى زبير محسوب مىشود.

اين جمله كوتاه اشاره به تمام مطالبى است كه زبير، از پيغمبر اكرم (صلّى الله عليه وآله وسلّم) در تمام عمرش درباره على (عليه السلام) شنيده بود و به همين دليل به آن حضرت علاقه شديدى داشت، ولى جاه طلبى ـ كه انگيزه اصلى جنگ جمل بود ـ مانند حجابى تمام اين مسائل را پوشانده بود و امام (عليه السلام) با اين جمله كوتاه حجاب را كنار زد و زبير را بيدار كرد.

مرحوم سيد رضى (ره) در ذيل اين خطبه مىگويد: «على (عليه السلام) نخستين كسى است كه جمله زيباى «فَمَا عَدَا مِمَّا بَدَا؟»، از او شنيده شده است.»

جمله كوتاهى كه بسيار جذاب و پرمعنا است و اشاره به اين نكته مىكند كه چه چيز سبب شد كه حقيقتى را كه بر تو آشكار شده بود، به دست فراموشى بسپارى و چشم دل را به روى واقعيتها ببندى و آگاهانه از راه حق باز گردى و در طريق باطل قدم نهى؟ (1)

كوتاهى و زيبايى و پرمحتوايى اين جمله، در آن حدّ است كه امروزه در ادبيات عرب، به صورت يك ضرب المثل در آمده است.

1 ـ عدا، به معناى «منصرف ساختن و بازگرداندن» است، و فاعل آن ضمير مستتر است كه به «ما» برمى گردد و «من» در «ممّا» به احتمال ارحج، به معناى «عن» مىباشد و«بدا» از مادّه«بدو» به معناى «ظاهر شدن» است.