پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 4

‌صفحه‌ى 38

هشدار مىدهد كه كنه صفات خدا - همچون كنه ذات خدا - براى هيچ انسانى شناخته شده نيست; چرا كه او و صفاتش نامحدود است و ما هر كس باشيم و در هر حدّى از علم، محدوديم و محدود به كنه وحقيقت ذات و صفات نامحدود نمى رسد. بنابراين، تنها راه اين است كه در اين گونه موارد به معرفت اجمالى قناعت شود; يعنى از آثار خدا- كه در سراسر جهان آفرينش وجود دارد - مىشود پى به اصل وجود او ببريم، بى آنكه ادّعاى معرفت كنه ذات كنيم و از نظام عجيب و شگفت آورى كه بر جهان آفرينش و موجودات متنوّع آن حاكم است، اجمالا پى به علم و قدرت و ساير صفات او ببريم، بى آنكه كنه علم و قدرت و صفات او را دريابيم.

خوب است در اينجا مثالى از جهان مخلوقات بزنيم; ما وجود ذات و صفات بسيارى از موجودات جهان آفرينش را مىدانيم، در حالى كه كنه و حقيقت آن را نمى دانيم; مىدانيم زمان و مكان وجود دارد و هميشه در آن زندگى مىكنيم، امّا حقيقت زمان و مكان چيست؟ مطلبى است كه فلاسفه بزرگ از درك آن حيران مانده اند و نظرات متفاوتى ابداع كرده اند; ما مىدانيم نيروى جاذبه وجود دارد و آثار آن را مىبينيم، امّا هيچ كس نمى داند حقيقت جاذبه چيست؟ آيا امواج مخصوصى است؟ يا پديده مجهول ديگرى است كه از فاصله هاى دور اثر مىكند؟

از اين روشن تر: ما همه چيز را با عقلمان درك مىكنيم; امّا حقيقت عقل چيست؟ پاسخ روشنى ندارد! جايى كه در عالم ممكنات و پديده هاى عالم آفرينش، ما به علم اجمالى قناعت مىكنيم و در بسيارى از موارد علم تفصيلى نداريم، چه جاى تعجّب كه ذات و صفات خداوند واجب الوجود را اجمالا بشناسيم، ولى تفصيلا ندانيم.

روشن است اصرار بر درك كنه ذات و صفات و تعمّق در آن، يا حيرت انسان را بيشتر مىكند و يا به گمراهى و افتادن در پرتگاه تشبيه (تشبيه به مخلوقات) مىكشاند و منظور امام (عليه السلام) از جمله «فَتَكُونَ مِنَ الْهالِكِينَ» همين هلاكت معنوى است.