بسم اللَّه الرحمن الرحيم از روزى كه سرزمين فدك با نام فاطمه عليهاالسلام ارتباط يافته ارزش اعتقادى بخود گرفته است. از آن روز ديگر فدك يك ماجراى تاريخى پايان يافته نيست. آنگاه كه فدك به امر خاص خداوند به فاطمه عليهاالسلام اعطا شد، دوست و دشمن فاطمه عليهاالسلام معرفى شدند. از آن پس فدك چراغى شد كه هرگز خاموش نشده و نخواهد شد، و غصب آن مسئله اى است عظيم كه تا ابد كسى نمى تواند آن را كوچك تلقى كند.
فدك سند دائمى شيعه
در طول تاريخ، فدك بعنوان شاهدى محكم در دست شيعيان حضرت زهرا عليهاالسلام بوده و هست، كه با پيمودن قرنها خود را به مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله مى رسانند و نداى جانسوز و آهِ دلِ شكسته ى يادگار وحى را پاسخ مثبت مى دهند. فاطمه عليهاالسلام اين مدرك قوى را به دست دوستان خود سپرده، تا در هر كجا و هر زمان نشان دهند كه نسبت به مقام عصمت كبرى بى تفاوت نيستند. «فدك» مجموعه وقايعى را تداعى مى كند كه طى آن اين سرزمين به فاطمه عليهاالسلام بخشيده شد، و سپس از آن حضرت به اجبار گرفته شد و در نتيجه حضرت براى دفاع از حق خود مراحلى را طى كردند. نخستين سؤالى كه مسئله ى «فدك» در ذهنها ايجاد مى كند آن است كه چرا «غصب فدك» در ميان غصبهايى كه از حقوق اهل بيت عليهم السلام شده شاخص است و اهميت آن در كدام نقطه نهفته است؟ چرا اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام اين اندازه بر سر آن پافشارى كردند؟ چرا ائمه ى معصومين عليهم السلام در فرصتهاى مناسب آن را نزد مردم مطرح مى كردند و نام آن را زنده نگاه مى داشتند؟ براى بدست آوردن علت يا علل اصلى مسئله، مطالعه ى كامل و تحليل همه جانبه ى تاريخ فدك از ابتداى فتح آن سرزمين تا پايان اقدامات غاصبين و نيز اقدامات اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام در مقابل آنان، بهترين راهگشا است و عمق فاجعه و ريشه هاى اصلى آن را روشن مى كند.
اهداف خطابه ى فدك
در سخنان صديقه كبرى عليهاالسلام قبل از همه، شخص آن بزرگ بانوى جهان معرفى شده است، و در مرحله ى بعد دشمنان فاطمه عليهاالسلام شناسايى شده اند. اين سند محكم بطور علنى بر همگان روشن ساخته كه صاحب مقام «رِضى فاطِمَةَ رِضَى اللَّهِ» و آنكه غضب او غضب پروردگار است، بر چه كسانى غضب كرد و آنان چگونه نارضايتى او را فراهم آوردند و عكس العمل حضرت در برابر آنان چه بود. خطبه ى فدكيه پرده هاى نفاق را كنار زد و چهره ها را معرفى كرد تا نسلهاى آينده به اشتباه نيفتند، و چراغ هميشه روشنى در پيش رو داشته باشند كه راه سوء استفاده ى دزدان عقيده را مسدود نمايد، و راه آل محمد عليهم السلام بخوبى شناخته شود.
مخاطبان حضرت زهرا
خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام در پى غصب فدك كه در مسجد پيامبر صلى الله عليه وآله ايراد فرمودند، مخاطبان متفاوتى در طول زمان داشته و دارد. بوضوح مى توان دريافت كه اكثر حاضران در مسجد و پيروانشان- كه در فكر و نقشه ى ديگرى بودند - هرگز عمق سخنان آنحضرت را درنيافتند و نمى توانستند بيابند، چرا كه سخنانى سرچشمه گرفته از منبع وحى در حد فهم هر بى سر و پا نيست. فاطمه عليهاالسلام سيده ى زنان جهان، در عمر خود يكبار خطابه ايراد نموده و مخاطب او تمامى نسلهاى آينده اند. در روزهايى كه چندين حق يكباره زير پا مى رفت و مردم هم به راحتى مى پذيرفتند، عصمت پروردگار بپاخاست تا طنين سخنانش قرنها را فرا گيرد و انسانهاى طالب حقيقت را در هر كجاى جهان راهنما باشد و روشنگريهاى او هرگز فراموش نشود. در تاريخ اسلام خطابه ى «غدير» مهمترين فراز است، و اين «غدير دوم» و مفسر خطابه ى غدير است. آنگاه كه دشمنان پيامبر صلى الله عليه وآله كاملاً خود را معرفى كرده بودند انطباق گفته هاى آنحضرت در غدير بر آنان ضرورت داشت.
خطابه ى فدك محاكمه ى اجبارى غاصبين
از خصوصيات خطابه ى فدك اين است كه بصورت يك خطابه ى متصل نيست، بلكه بصورت تخاطب در حضور مردم بعنوان دادگاهى كه قاضى آن خدا و مردم در زمانهاى طولانى هستند و خواهند بود ايراد شده است. اين نوع خطابه همان بود كه غاصبان از آن گريز داشتند و هرگز براى چنين محاكمه اى حاضر نمى شدند. فاطمه زهرا عليهاالسلام با برنامه ى خود آنان را در اين دادگاه حاضر ساخت و وادارشان كرد كه سخن بگويند و ماهيت خود را افشا كنند، تا آنحضرت هم جوابهاى لازم را به آنان بگويد، و نتيجه ى نهايى آن عايد نسلهاى تاريخ شود. مسلمانان و غير مسلمين فاطمه عليهاالسلام را بشناسند و دشمن او هم معرفى شده باشد. فرهنگ فاطمى از فرهنگ سقيفه اى بازشناخته شود، و معيارها براى آينده ى بلند مدت مسلمانان تبيين گردد، تا هر كسى با شناخت لازم داخل گروه مورد انتخاب خود شود. گذشتن از فدك و بالاتر از فدك براى مثل على و فاطمه عليهماالسلام كار آسانى است چرا كه آنان به دنيا و ما فيها پشت پا زده بودند، اما ناآگاه گذاردن مسلمانان جهان محال است. ناديده گرفتن ظلمهايى كه بر فاطمه عليهاالسلام رفته بر آن درياى رحمت الهى مشكل نيست، ولى به غاصب ميدان دادن كه خود را بر حق هم جلوه دهد امكان ندارد. صديقه طاهره عليهاالسلام به هر قيمتى خود را به مسجد رسانيد، و براى اولين و آخرين بار در برابر مسلمين دادخواهى نمود، چرا كه مى دانست اگر سكوت كند زمينه اى براى كارهاى بعدى خواهد بود و جرأت ظالم را بيشتر مى كند تا سينه سپر كند و هوسهاى بزرگ در سر بپروراند، و آنگاه هر كارى خواست انجام دهد.
فدك نداى هل من ناصر فاطمه
فدك در واقع ميدان دفاع از حريم عصمت است و نداى بر حق فاطمه عليهاالسلام براى هميشه در گوش شيعه طنين انداز است. آنگاه كه فاطمه ى مستوره در حجاب، براى اولين و آخرين بار در عمر خود، با تنى مجروح و آهى جانسوز از آن درِ نيم سوخته به مسجد آمد، شيعه خود را موظف مى داند او را يارى كند تا بنشيند و خطبه بخواند، چرا كه اين پهلوى شكسته و سينه ى مجروح و صورت كبود و بازوى وَرَم كرده طاقت ايستادن ندارد، و براى او پرده اى مى زنند تا در ميان زنان با احتجاب سخن بگويد. او آمده است تا براى ما خطابه ايراد كند و شيعيانش را در طول تاريخ سر بلند بدارد. شيعه بداند كه روزى زهرايى داشته كه با تن مجروح و قلب شكسته به مسجد آمده و در مقابل ظلم و نفاق افشاگرى كرده، تا چشم دشمنانش را تا ابد كور كند و سند زنده اى بدست حاميان خود دهد كه تا قيامت دشمنان را سرافكنده نمايند.
مقاومت مستمر شيعه در مسئله ى فدك
از آنجا كه در فدك سخن از عصمت زهرا عليهاالسلام و بى حرمتى نسبت به حق فاطمه عليهاالسلام و معرفى دشمنان و معاندين خاتون كبرياست، شيعه در طول تاريخ از كنار اين مسئله به آسانى نگذشته است. مگر شيعه غير از زهرا عليهاالسلام و خاندان او چه دارد؟ از اين درى كه چندى پيش سوخته و امروز فدكش غصب شده كجا برود؟ آيا دين شيعه اجازه مى دهد زهراى آزرده خاطر و مجروح بدن را با محسن شهيدش تنها بگذارد؟ آيا ولايت شيعه اجازه مى دهد على عليه السلام را در اين همه مصيبت به حال خود رها كند؟ آيا مسئله اى از اين لازم تر هست كه سراغ آن برود؟ از اينجاست كه شيعه ى فاطمه عليهاالسلام براى هميشه ى تاريخ مسئله ى فدك را زنده نگه مى دارد و اين را وظيفه ى خود مى داند. اگر مسئله ى فدك امروز در حضور شيعه اتفاق مى افتاد، آنان به استناد مقام عصمت كبرى، بطور قطع و بدون توجه به هر سخن و دليلى، كلام آنحضرت را بر روى چشم مى گذاردند و بدان يقين داشتند، و در مقابل امضاى پروردگار هر سخنى را ياوه مى دانستند. آنچه بعنوان مسئله ى فدك مطرح است نه بر سر بخشوده ى پيامبر صلى الله عليه و آله است و نه ارث. گفتگو بر سر آنست كه وقتى كلامى و عملى از معصوم صادر شود حجت تمام عيار است و كسى حق اعتراض بر او ندارد. اشكال بر سر بى توجهى و كوتاهى مردم در مقابل عصمت كبرى است و دفاع شيعه از حريم چنين مقام والايى است. اينك ماييم كه بعنوان طرفداران فدك بايد بدانيم فاطمه عليهاالسلام در خطابه اش چه فرموده، و در قبال غاصبين فدك چه عكس العملهايى داشته، و نيز دشمنان او چه برخوردهايى داشته اند. اينجاست كه بخوبى صف فاطمه عليهاالسلام را خواهيم شناخت و با تمسّك به ذيل عنايت او در روز قيامت در پيشگاهش سرافكنده نخواهيم بود.
مدافعان هميشه بيدار فدك
در زمينه ى مسئله ى فدك نوشته هاى بسيارى تدوين شده تا اين چراغِ راه هميشه روشن باشد و راهيان نور به راحتى طى طريق كنند. كتابهايى كه در اين زمينه نوشته شده اكثراً در يكى از دو جهت و يا هر دو جهت بصورت ممزوج تدوين شده است: 1. تاريخچه ى فدك. 2. خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام. گذشته از كتبى كه قسمتى از آنها مربوط به مسئله ى فدك است، تعداد كتابهاى مستقلى كه در اين زمينه تأليف شده و اطلاعات آن به دست ما رسيده بيش از 230 كتاب است، و هنوز جاى گفتار بيشتر و تفسير افزونتر درباره ى غصب فدك و خطابه ى حضرت وجود دارد. مرحبا بر پروانگان بيت فاطمه عليهاالسلام كه استقامت و دفاعشان از حريم خانه ى وحى چشم دشمنان را كور كرده و مهر ندامت بر پيشانى آنان زده است. ارزش والاى زحماتى كه علماى شيعه از سلمان و ابوذر و مقداد گرفته تا امروز در دفاع از فدك كشيده اند و مسئله را به بهترين صورت عرضه نموده اند در اين كلام امام كاظم عليه السلام بيان شده كه مى فرمايد: كسى كه به دوست ما در مقابل دشمن ما كمك كند و او را تقويت نمايد و تشجيع كند تا حق دلالت كننده بر فضيلت ما را به بهترين صورت، و باطلى كه دشمنان ما بقصد پايمال كردن حق ما در نظر گرفته اند به بدترين صورت جلوه دهد، و در نتيجه ناآگاهان متوجه شوند و متعلمان بصيرت يابند و عالمان بينش بيشترى پيدا كنند، چنين كسى را خداوند در روز قيامت در بالاترين درجات بهشت قرار مى دهد...». [بحار الانوار: ج 2 ص 10 ح 20.]
كتاب حاضر
كتاب حاضر بعنوان ادامه ى راه مدافعان هميشه بيدار فاطمه عليهاالسلام، و با استفاده از نتايج زحماتشان كه راهى به بلنداى چهارده قرن پيموده است، به درياى رحمت فاطمى تقديم مى گردد تا انجام وظيفه اى در پيشگاه آن اميد دلها باشد. هدف از اين تأليف بيان ناگفته هايى از ماجراى فدك و عرضه ى كاملى از تاريخ آن غصب و محاكمه است كه در دو جهت ترسيم شده است: اول: جمع بندى و تدوين يك صورت كامل از ماجراى فدك از ابتداى فتح آن سرزمين و بخشش آن از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله به حضرت زهرا عليهاالسلام تا غصب آن، و انگيزه هاى غاصبين و اقدامات متقابل اميرالمؤمنين و حضرت فاطمه عليهماالسلام در مقابله با آنان، و نتيجه ى نهايى در ماجراى فدك. براى اين منظور جمع آورى كليه متون مربوط به موضوع انجام شد و سپس با تطبيق و تلفيق و مقايسه و جمع بندى آنها، مجموعه اى كامل كه شامل همه ى مسايل مربوط به فدك است تنظيم گرديد تا وقايع قبل و بعد و مقارن خطبه در جاى خود قرار گرفته و كيفيت خطابه بخوبى ترسيم گردد. دوم: تقديم متن مقابله و تحقيق شده ى كاملى از خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام كه تاكنون انجام نشده است، چرا كه اكثر كتب فقط به يك روايت از كتاب احتجاج اكتفا كرده اند و احياناً شواهدى از كتب ديگر آورده اند و مقابله ى كامل با همه ى نسخ تاكنون انجام نشده است. با فحص دقيقى كه انجام شد متن خطبه ى كامل حضرت در 17 مدرك مهم نقل شده است: دلائل الإمامة، الاحتجاج، كشف الغمة، شرح الأخبار، الكتاب المبين، الشافى، شرح نهج البلاغة لابن ميثم، الطرائف، الدر النظيم، أنوار اليقين، منال الطالب، بلاغات النساء، شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، نثر الدر، التذكرة الحمدونية، الفاضل في صفة الأدب الكامل، نسخه ى علامه ى قزوينى. اين منابع در دسترس است و اكثر آنها چاپ شده اند كه با معرفى كامل در بخش ششم خواهد آمد. متن خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام در اين كتب- كه در حكم 17 نسخه اند- با يكديگر مقابله شد و طى مراحلى كه در فصل ششم بيان مى شود تلفيق گرديد، و متن كامل عيار و منقح آماده شد، و ترجمه ى كاملى نيز از روى آن انجام گرفت. اين جمع بندى نسخه ها سبب شد تا بسيارى از افتادگى ها و نارسايى هاى عبارات كه در اثر نسخه برداريهاى چهارده قرن بوقوع پيوسته برطرف شود و قطعه هاى بسيار مهمى كه از تسلسل ماجرا حذف شده بود به جاى خود باز گردد.
تقسيم كتاب
با در نظر گرفتن دو هدف مذكور، كتاب حاضر در 9 بخش تنظيم شده است: بخش اول آغاز مسئله ى فدك را مطرح كرده كه از فتح آن پس از خيبر تا بخشش آن از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله و به امر پروردگار به حضرت زهرا عليهاالسلام و تصرف آنحضرت و استفاده ى چهار ساله ى فقرا از جود و بخشش بيكران آنحضرت بيان شده، تا آنجا كه غاصبين اقدام به غصب نمودند. بخش دوم بيانگر اقدامات اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهما السلام در مقابله با غاصبان است تا با روشن شدن ابعاد مختلف اين ظلم معلوم شود كه به سادگى نمى توان از كنار آن گذشت، چرا كه اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام مى توانستند بى تفاوت باشند ولى مقابله كردند و تا آخرين قدم ايستادند. بخش سوم كتاب بيانگر اقدامات عجيبى است كه غاصبين پس از تثبيت غصب فدك دست به آن يازيدند، و به دست خود يكباره پرده از ابهامات برداشتند و مسئله براى همگان روشن شد. در بخش چهارم زمينه ى مسئله و ريشه يابى در اعماق عقيدتى اجتماعى آن مطرح شده است، تا خواننده قبل از مطالعه ى اصل ماجرا بينش و زمينه ى فكرى لازم براى تحليل مسئله را داشته باشد. بخش پنجم ترسيم و تحليلى از خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله بضميمه ى خلاصه اى از آن است، كه آمادگى لازم را براى مطالعه ى متن عربى و ترجمه ى فارسى آن ايجاد مى كند. بخش ششم مربوط به سند و متن خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام و بيان كار انجام شده در اين كتاب است. كتابشناسى مفصلى نيز درباره ى فدك و خطابه ى حضرت تقديم شده، تا راهگشاى محققان باشد. بخش هفتم كتاب متن كامل و مقابله شده ى خطابه ى حضرت زهرا عليهاالسلام است و در پاورقيها اختلاف نسخه ها و توضيحات لازم براى تبيين متن آمده است. بخش هشتم ترجمه ى فارسى خطابه ى حضرت است و در پاورقيها برخى اختلافات نسخه ها ذكر شده است. در آخرين قسمت كتاب بخشى بعنوان «پرونده ى باز فدك» مطرح شده و طى آن جوانب اجتماعى فدك براى شيعه و عاقبت غاصبين آن، و آنچه آينده هاى فدك را ترسيم كرده، تبيين شده است.
لطفا منتظر باشید ...
