نظريه اشباح - فروغ حکمت نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

فروغ حکمت - نسخه متنی

مترجم و شارح: محسن دهقانی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

نظريه اشباح

ترجمه

بعضى ـ منسوب است به قدما ـ معتقد بوده اند كه به هنگام علم به اشياء، آنچه در ذهن ما حاصل مى شود (خود ماهيات آنها نيست، بلكه) اشباحى است كه از آنها حكايت مى كند، مانند حكايتى كه عكس، از صاحب عكس مى كند. در حالى كه ماهيت حاكى و محكى با يكديگر مباين است.

شرح

نظريّه اشباح نظريه اى است كه كم و بيش امروز در بحث شناخت و ماهيت علم خصوصاً در فلسفه غرب مورد توجه هست. اين نظريه به قدما نيز نسبت داده شده است.(1)

1 . برخى از حاشيه نويسان، چون ميرسيد شريف در حاشيه بر «شرح بر حكمة العين» تأليف كاتبى، بعد از نقل عبارت قدما كه گفته اند: ـ علم عبارت است از تمثل حقيقت معلوم نزد عالم ـ نوشته اند: آيا مراد آنها همان حصول ماهيت معلوم است نزد عالم، يا حصول شبح معلوم است در پيش عالم. پس از اين ترديد، ترجيح مى دهد كه نظريّه قدما، حصول ماهيت معلوم بوده است; نه حصول شبح معلوم. از اين رو، نظريه شبح، قولى است كه شارح مقاصد و امثال آن به قدما نسبت داده اند.

ولى قدما چنين حرفى را نمى خواسته اند بگويند. و اين نسبت، نسبت نادرستى است.

در نظريه اشباح، انشعابى هم وجود دارد. جمعى معتقدند كه اشباحى كه در ذهن ما مى آيد حكايت از خارج مى كند، مانند حكايتى كه عكس از صاحب خود مى كند. در عين حال كه از نظر ماهيت، اين شبح ذهنى با موجود خارجى تفاوت مى كند; زيرا عكس انسان مثلا ساكن است با آنكه خود او متحرك است، و نيز عكس انسان، حيوان ناطق نيست با آنكه خود او هست.

جمع ديگرى مانند قول بعد معتقدند كه اشباحِ موجود در ذهن، حكايت از خارج نمى كند.

وجه مشترك هر دو قول آن است كه در هر دو صورت، شبح ذهنى از نظر ماهيت با موجود خارجى متفاوت است. و همين نكته، فرق بين نظريه اضافه و شبح نيز هست; زيرا در نظريه اضافه آنچه نزد عالم حاصل مى شود دقيقاً عين معلوم خارجى است، بر خلاف نظريه شبح. بر اساس نظريه شبح آنچه در ذهن ما موجود مى شود، نمود ناقصى است از آنچه در بيرون وجود دارد، و از نظر ماهيت متفاوت.

بر اساس اين قول ـ قول به شبح ـ نقد و ايرادهاى ايده آليستها و سوفسطائى ها در مسأله علم و عدم انطباق ذهنيات ما با خارج ،جان مى گيرد. آنها مى گويند: علم ما از طريق حواس حاصل مى شود، و حواسّ خطا مى كنند. لذا در تطابق علوم ما با خارج ترديد روا مى دارند.

در حالى كه اگر علوم ما با خارج، مطابق نباشند، اساس زندگى متزلزل مى شود; كسى كه گرسنه است به جاى آنكه سراغ نان برود، سراغ آب مى رود و كسى كه تشنه است به جاى آنكه سراغ آب برود به سراغ نان مى رود. آتش به جاى خاك و خاك را به جاى آتش طلب مى كند و هكذا. و به طور كلى نظام زندگى به هم مى خورد. بر خلاف قول به وجود ماهيات خارجى در ذهن; زيرا بنابراين نظريه علوم ما همه و همه عبارت از تحقق ذهنى همان ماهياتى است كه در خارج هستند و وجود ذهنى ماهيات، با ماهياتِ

موجود در خارج، هيچ تفاوتى نمى كنند و ماهيات در ذهن پل عبور ميان شخص عالم به جهان خارج مى گردد.

لذا بحث وجود ذهنىِ ماهيات علاوه بر آنكه نحوه تحقق علم را بيان مى كند ارزش واقع نمايى علم را نيز نشان مى دهد. بنابر اين نظريه، دانسته هاى ما برگرفته از خارج و مطابق با خارج مى باشند و از نظر انطباق، هيچ تفاوت ماهوى ندارند; بر خلاف نظريه شبح، كه ذهنيات ما را ماهيةً مباين با حقايق خارج مى داند; خواه آنكه حاكى از خارج باشند يا نباشند. از اين جهت، اعتبار علم از نظر واقع نمايى و كشف از خارج، زير سؤال مى رود و صحت انطباق ذهنيات ما با خارج، مخدوش مى شود.

متن

وقال آخرون بالاشباح مع المباينة وعدم المحاكاة ففيه خطأ من النفس غير أنّه خطأ منظم لا يختلّ به حياة الانسان، كما لو فرض إنسان يرى الحمرة خضرة دائماً فيرتّب على ما يراه خضرة آثار الحمرة دائماً.

/ 337