واجب بالذات، مبدء ممكنات است. حال، براساس آنكه او ماهيت ندارد اگر مبدئيت او به خاطر ذات وجود او باشد لازم مى آيد، كه هر وجودى اين چنين باشد. و لازمه ديگرش آن است كه هر ممكنى علت خود و علل خود باشد، كه اين «بيّن الاستحالة» مى باشد. و اگر مبدئيتش به جهت وجودش با قيد تجرد باشد لازم مى آيد مبدء اول، مركب باشد، بلكه لازم مى آيد عدم او; زيرا يكى از دو جزئش كه تجرّد باشد عدمى است. و اگر مبدئيتش وجود با شرط تجرّد باشد لازم مى آيد كه هر وجودى مبدء هر وجودى گردد و اگر تخلف از اين حكم مى شود به جهت فقدان شرط، كه همان تجرد است، مى باشد.
شرح
حاصل سخن اين است كه مبدئيت واجب اگر براى وجود اوست پس هر موجودى به جهت وجودش مى تواند مبدء قرار گيرد. و اگر به جهت وجود او با قيد تجرد است پس او مركب از وجود و قيد تجرد مى گردد. مضافاً به اينكه «تجرد» قيد عدمى است; يعنى مادى نبودن. و چون مركبى از يك قيد عدمى پديد آيد به حكم آنكه مركب تابع اخسّ اجزاء هست او هم به خاطر انعدام جزئش، معدوم خواهد بود.و اگر تجرد، شرط است پس هر وجودى صلاحيت اين را دارد كه مبدء خود و علل خود و ساير موجودات گردد. و اگر نگرديده است به جهت آن است كه شرط آن ـ كه قيد تجرد است ـ حاصل نگرديده است. و با حصول شرط، مشروط محقق خواهد شد. اين بيّن الاستحالة است; زيرا هيچ گاه يك موجود ممكن، علت علل سابق خود و علت واجب الوجود نمى تواند باشد.
متن
ومنه أنّ الواجب بذاته إن كان نفس الكون فى الأعيان وهو الكون المطلق لزم كون كلّ موجود واجباً وإن كان هو الكون مع قيد التجرّد عن الماهية لزم تركّب الواجب مع أنّه معنى عدمىّ لا يصلح أن يكون جزءاً للواجب وان كان هو الكون بشرط التجرّد لم يكن الواجب بالذات واجباً بذاته، وان كان غير الكون فى الاعيان فإن كان بدون الكون لزم أن لا يكون موجوداً فلا يعقل وجود بدون الكون، وإن كان الكون داخلا لزم التركّب. والتوالى المتقدمة كلّها ظاهرة البطلان وإن كان الكون خارجاً عنه فوجوده خارج عن حقيقته وهو المطلوب، إلى غير ذلك من الاعتراضات.
لطفا منتظر باشید ...
