سجود - توضیح المسائل امام خمینی (ره) نسخه متنی

سجود

1045 نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند و سجده آن است كه پيشانى و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.

1046 دو سجده روى هم يك ركن است كه اگر كسى در نماز واجب عمدا يا از روى فراموشى هر دو را ترك كند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.

1047 اگر عمدا يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مى شود، و اگر سهوا يك سجده كم كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد.

1048 اگر پيشانى را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد سجده نكرده است اگر چه جاهاى ديگر به زمين برسد، ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهوا جاهاى ديگر را به زمين نرساند يا سهوا ذكر نگويد سجده صحيح است.

1049 در سجده هر ذكرى بگويد كافى است ولى احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله » يا يك مرتبه «سبحان ربى الاعلى و بحمده » كمتر نباشد و مستحب است «سبحان ربى الاعلى و بحمده » را سه يا پنچ يا هفت مرتبه بگويد.

1050 در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد. و موقع گقتن ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكرى كه براى سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.

1051 اگر پيش از آن كه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد، عمدا ذكر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

1052 اگر پيش از آن كه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهوا ذكر سجده را بگويد و پيش از آن كه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن ذكر را بگويد.

1053 اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته يا پيش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.

1054 اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گويد يكى از هفت عضو را عمدا از زمين بردارد ، نماز باطل مى شود ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشكال ندارد.

1055 اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهوا پيشانى را از زمين بردارد نمى تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهوا از زمين بردارد بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.

1056 بعد از تمام شدن ذكر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.

1057 جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاهاى زانوهايش پست تر و بلندتراز چهار انگشت بسته نباشد، بلكه احتياط واجب آن است كه جاى پيشانى او از جاى انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

1058 در زمين سراشيب كه سراشيبى آن درست معلوم نيست احتياط واجب آن است كه جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.

1059 اگر پيشانى را سهوا به چيزى بگذارد كه از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندى آن به قدرى است كه نمى گويند در حال سجده است مى تواند سر را بردارد و به چيزى كه بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد، و مى تواند سر را به روى آن چه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد، و اگر بلندى آن به قدرى است كه مى گويند در حال سجده است احتياط واجب آن است كه پيشانى را از روى آن به روى چيزى كه بلندى آن به انداره چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد، و اگر كشيدن پيشانى ممكن نيست بنابر احتياط واجب بايد پيشانى را بلند كند و بر موضعى كه بلندى زايدى ندارد بگذارد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

1060 بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى كند چيزى نباشد، پس اگر مهر به قدرى چرك باشد كه پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد، اشكال ندارد.

1061 در سجده بايد كف دست را بر زمين بگذارد ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست ممكن نباشد بايد مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هر جا كه ميتواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافى است.

1062 در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشتهاى ديگر پا يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است.

1063 كسى كه مقدارى از شست پايش بريده بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، واگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى كوتاه است بايد بقيه انگشتان را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدارى از پا باقى مانده به زمين بگذارد.

1064 اگر به طور غير معمول سجده كند مثلا سينه و شكم را به زمين بچسباند بنابر احتياط مستحب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر پاها را دراز كند،اگرچه هفت عضوى كه گفته شد به زمين برسد بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند.

1065 مهر يا چيز ديگرى كه بر آن سجده ميكند بايد پاك باشد ولى اگر مثلا مهر را روى فرش نجس بگذارد يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.

1066 اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده كند. و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد بر زمين بگذارد.

1067 اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يكى از دو طرف پيشانى سجده كند و اگر ممكن نيست، به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد به هر جاى از صورت كه ممكن است سجده كند. و اگر به هيچ جاى از صورت ممكن نيست، بايد با جلو سر سجده نمايد.

1068 كسى كه نميتواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.

1069 كسى كه هيچ نمى تواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند، و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مى تواند بقدرى مهر را بلند كند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى تواند احتياط مستحب آن است كه مهر را بلند كند و به پيشانى بگذاردو اگر با سر يا چشمها هم نمى تواند اشاره كند بايد در قلب نيت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.

1070 كسى كه نمى تواند بنشيند بايد ايستاده نيت سجده كند و چنانچه مى تواند براى سجده با سر اشاره كند، و اگر نمى تواند با چشمها اشاره نمايد، و اگر اين را هم نمى تواند در قلب يت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.

1071 اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يك سجده حساب مى شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگه دارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يك سجده حساب مى شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد.

1072 جايى كه انسان بايد تقيه كند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود.

1073 اگر روى چيزى كه بدن روى آن آرام نمى گيرد سجده كند باطل است. ولى روى تشك پر يا چيز ديگرى كه بعد از سر گذاشتن و مقدارى پايين رفتن آرام مى گيرد سجده كند، اشكال ندارد.

1074 اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند، بنابر احتياط واجب بايد در حالى كه ايستاده است براى سجده با سر اشاره كند و تشهد را ايستاده بخواند.

1075 در ركعت اول و ركعت سومى كه تشهد ندارد مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آنكه مقدارى بنشيند براى ركعت بعد برخيزد نمازش صحيح است، ولى بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدرى بى حركت بنشيند و بعد برخيزد.

چيزهايى كه سجده بر آن صحيح است

1076 بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراكى كه از زمين مى رويد مانند چوب و برگ رخت سجده كرد و سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى صحيح نيست و نيز سجده كردن بر چيزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه باطل است، اما سجده كردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشكال ندارد.

1077 احتياط واجب آن است كه بر برگ درخت مو اگر تازه باشد سجده نكنند.

1078 سجده بر چيزهايى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوان است مثل علف و كاه صحيح است.

1079 سجده بر گلهايى كه خوراكى نيستند صحيح است ولى سجده بر دواهاى خوراكى كه از زمين مى رويد مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحيح نيست.

1080 سجده بر گياهى كه خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست.

1081 سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحيح است بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلى و مانند آن هم مى شود سجده كرد.

1082 اگر كاغذ را از چيزى كه سجده بر آن صحيح است مثلا از كاه ساخته باشند مى شود بر آن سجده كرد و سجده بر كاغذى كه از پنبه و مانند آن ساخته شده اشكال ندارد.

1083 براى سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيدالشهدا عليه السلام مى باشد، بعد از آن خاك، بعد از خاك سنگ، و بعد از سنگ گياه است.

1084 اگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است ندارد يا اگر دارد بواسطه سرما يا گرماى زياد و مانند اينها نمى تواند بر آن سجده كند بايد به لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند و اگر از چيز ديگر است بر همان چيز سجده كند و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آنهم ممكن نباشد به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.

1085 سجده بر گل و خاك سستى كه پيشانى روى آن آرام نمى گيرد اگر بعد ازآن كه مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشكال ندارد.

1086 اگر در سجده اول مهر به پيشانى بچسبد و بدون اينكه مهر را بردارد دوباره به سجده برود اشكال دارد ، بلكه نماز باطل است و بايد اعاده كند.

1087 اگر در بين نماز چيزى كه بر آن سجده مى كند گم شود و چيزى كه سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد بايد نماز را بشكند و اگر وقت تنگ است بايد به لباسش اگر از پنبه يا كتان است سجده كند و اگر ازچيز ديگرى است بر همان چيز و اگر آنهم ممكن نيست بر پشت دست و اگر آن هم نمى شود به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.

1088 هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است اگر ممكن باشد بايد پيشانى را از روى آن به روى چيزى كه سجده بر آن صحيح است بكشد و اگر وقت تنگ است به دستورى كه در مساله پيش گفته شد عمل كند.

1089 اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است اشكال ندارد.

1090 سجده كردن براى غير خداوند متعال حرام ميباشد و بعضى از مردم عوام كه مقابل قبر امامان عليهم السلام پيشانى را به زمين مى گذارند اگر براى شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد و گرنه حرام است.

مستحبات و مكروهات سجده

1091 در سجده چند چيز مستحب است: 1- كسى كه ايستاده نماز مى خواند بعد از آنكه سر از ركوع برداشت و كاملا ايستاد و كسى كه نشسته نماز مى خواند بعد از آن كه كاملا نشست براى رفتن به سجده تكبير بگويد. 2- موقعى كه مرد مى خواهد به سجده برود اول دستها را و زن اول زانوها را به زمين بگذارد. 3- بينى را به مهر يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد. 4- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد بطورى كه سر آنها رو به قبله باشد. 5- در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد و اين دعا را بخواند: «يا خير المسؤولين و يا خير المعطين ارزقنى و ارزق عيالى من فضلك فانك ذو الفضل العظيم »، يعنى اى بهترين كسى كه از او سؤال مى كنند و اى بهترين عطا كنندگان، روزى بده به من و عيال من از فضل خودت، پس به درستى كه تو داراى فضل بزرگى. 6- بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد. 7- بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تكبير بگويد. 8- بعد از سجده اول بدنش كه آرام گرفت «استغفر الله ربى و اتوب اليه » بگويد. 9- سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد. 10- براى رفتن به سجده دوم در حال آرامى بدن «الله اكبر» بگويد. 11- در سجده ها صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذكرى كه در سجده ها دستور داده اند بگويد اشكال ندارد. 12- در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد . 13- مردها آرنجها و شكم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شكم را بر زمين بگذارند و اعضاى بدن را به يكديگر بچسبانند.و مستحبات ديگر سجده در كتابهاى مفصل گفته شده است.

1092 قرآن خواندن در سجده مكروه است و نيز مكروه است براى برطرف كردن گرد و غبار جاى سجده را فوت كند و اگر در اثر فوت كردن دو حرف از دهان بيرون آيد نماز باطل است. و غير اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصل گفته شده است.

سجده واجب قرآن

1093 در هر يك از چهار سوره: «و النجم، اقرا، الم تنزيل و حم سجده » يك آيه سجده است كه اگر انسان بخواند يا گوش به آن دهد بعد از تمام شدن آن آيه بايد فورا سجده كند و اگر فراموش كرد هر وقت يادش آمد بايد سجده نمايد.

1094 اگر انسان موقعى كه آيه سجده را مى خواند از ديگرى هم بشنود چنانچه گوش داده دو سجده نمايد و اگر به گوشش خورده يك سجده كافى است.

1095 در غير نماز اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند يا به آن گوش بدهد بايد سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.

1096 اگر آيه سجده را از كسى كه قصد خواندن قرآن ندارد بشنود، يا از مثل گرامافون آيه سجده را بشنود، لازم نيست سجده نمايد. ولى اگر از آلتى كه صداى خود انسان را مى رساند بشنود، واجب است سجده كند.

1097 در سجده واجب قرآن نمى شود بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى سجده كرد ولى ساير شرايط سجده را كه در نماز است لازم نيست مراعات كنند.

1098 در سجده واجب قرآن بايد طورى عمل كند كه بگويند سجده كرد.

1099 هرگاه در سجده واجب قرآن پيشانى را به قصد سجده به زمين بگذارد، اگر چه ذكر نگويد كافى است، و گفتن ذكر مستحب است. و بهتر است بگويد: «لا اله الا الله حقا حقا لا اله الا الله ايمانا و تصديقا لا اله الا الله عبودية و رقا سجدت لك يا رب تعبدا و رقا لا مستنكفا و لا مستكبرا بل انا عبد ذليل ضعيف خائف مستجير».

تشهد

1100 در ركعت دوم تمام نمازهاى واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا بايد انسان بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن تشهد بخواند يعنى بگويد: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل على محمد و آل محمد».

1101 كلمات تشهد بايد به عربى صحيح و به طورى كه معمول است پشت سر هم گفته شود.

1102 اگر تشهد را فراموش كند و بايستد و پيش از ركوع يادش بيايد كه تشهد را نخوانده، بايد بنشيند و تشهد را بخواند و دوباره بايستد و آنچه بايد در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد بايد نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز تشهد را قضا كند و بنابر احتياط واجب براى تشهد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد.

1103 مستحب است در حال تشهد بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را به كف پاى چپ بگذارد و پيش از تشهد بگويد: «الحمد لله » يا بگويد: «بسم الله و بالله و الحمد لله و خير الاسماء لله » و نيز مستحب است دستها را بر رانها بگذارد و انگشتها را به يكديگر بچسباند و به دامان خود نگاه كند و بعد از تمام شدن تشهد بگويد: «و تقبل شفاعته و ارفع درجته ».

1104 مستحب است زنها در وقت خواندن تشهد رانها را به هم بچسبانند.

سلام نماز

1105 بعد از تشهد ركعت آخر نماز مستحب است در حالى كه نشسته و بدن آرام است بگويد: «السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بركاته » و بعد از آن بايد بگويد: «السلام عليكم » و احوط استحبابى آن است كه «و رحمة الله و بركاته » را اضافه نمايد يا بگويد: «السلام علينا و على عباد الله الصالحين ».

1106 اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه صورت نماز به هم نخورده و كارى هم كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده بايد سلام را بگويد و نمازش صحيح است.

1107 اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه صورت نماز به هم خورده است چنانچه پيش از آن كه صورت نماز به هم بخورد كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده باشد نمازش صحيح است و اگر پيش از آن كه صورت نماز به هم بخورد كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند انجام داده باشد بنابر احتياط نمازش باطل است گرچه صحيح بودن آن خالى از قوت نيست.

ترتيب

1108 اگر عمدا ترتيب نماز را به هم بزند مثلا سوره را پيش از حمد بخواند يا سجود را پيش از ركوع بجا آورد، نماز باطل مى شود.

1109 اگر ركنى از نماز را فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد مثلا پيش از آنكه ركوع كند دو سجده نمايد، نماز باطل است.

1110 اگر ركنى را فراموش كند و چيزى را كه بعد از آن است و ركن نيست بجاآورد مثلا پيش از آنكه دو سجده كند تشهد بخواند بايد ركن را بجا آورد و آنچه را اشتباها پيش از آن خوانده دوباره بخواند.

1111 اگر چيزى را كه ركن نيست فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد، مثلا حمد را فراموش كند و مشغول ركوع شود، نمازش صحيح است.

1112 اگر چيزى را كه ركن نيست فراموش كند و چيزى را كه بعد از آن است و آن هم ركن نيست بجا آورد مثلا حمد را فراموش كند و سوره را بخواند چنانچه مشغول ركن بعد شده باشد مثلا در ركوع يادش بيايد كه حمد را نخوانده بايد بگذرد و نماز او صحيح است و اگر مشغول ركن بعد نشده باشد بايد آنچه را فراموش كرده بجاآورد و بعد از آن چيزى را كه اشتباها جلوتر خوانده دوباره بخواند.

1113 اگر سجده اول را به خيال اين كه سجده دوم است يا سجده دوم را به خيال اينكه سجده اول است بجا آورد نماز صحيح است و سجده اول او سجده اول و سجده دوم او سجده دوم حساب مى شود.

موالات

1114 انسان بايد نماز را با موالات بخواند يعنى كارهاى نماز مانند ركوع و سجود و تشهد را پشت سر هم بجا آورد و چيزهايى را كه در نماز مى خواند به طورى كه معمول است پشت سر هم بخواند و اگر به قدرى بين آنها فاصله بيندازد كه نگويند نماز مى خواند، نمازش باطل است.

1115 اگر در نماز سهوا بين حرفها يا كلمات فاصله بيندازد و فاصله به قدرى نباشد كه صورت نماز از بين برود چنانچه مشغول ركن بعد نشده باشد بايد آن حرفها يا كلمات را به طور معمول بخواند و اگر مشغول ركن بعد شده باشد نمازش صحيح است.

1116 طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره هاى بزرگ موالات را به هم نمى زند.

قنوت

1117 در تمام نمازهاى واجب و مستحب پيش از ركوع ركعت دوم مستحب است قنوت بخواند و در نماز وتر با آن كه يك ركعت مى باشد خواندن قنوت پيش از ركوع مستحب است و نماز جمعه در هر ركعت يك قنوت دارد و نماز آيات پنج قنوت و نماز عيد فطر و قربان در ركعت اول پنج قنوت و در ركعت دوم چهار قنوت دارد.

1118 اگر بخواهد قنوت بخواند به احتياط واجب بايد دستها را بلند كند و مستحب است دستها را تا مقابل صورت بلند نمايد و كف دستها را رو به آسمان قرار دهد و به قصد رجاء انگشتان دستها را به جز ابهام به هم بچسباند و هر دو كف دستها را پهلوى هم متصل به هم قرار دهد و نگاهش هنگام قنوت به كف دستهايش باشد.

1119 در قنوت هر ذكرى بگويد اگر چه يك «سبحان الله » باشد كافى است. و بهتر است بگويد: «لا اله الا الله الحليم الكريم، لا اله الا الله العلى العظيم، سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضين السبع و ما فيهن و ما بينهن و رب العرش العظيم و الحمد لله رب العالمين ».

1120 مستحب است انسان قنوت را بلند بخواند. ولى براى كسى كه نماز را به جماعت مى خواند، اگر امام جماعت صداى او را بشنود، بلند خواندن قنوت مستحب نيست.

1121 اگر عمدا قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش كند و پيش از آن كه به اندازه ركوع خم شود يادش بيايد مستحب است بايستد و بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد مستحب است بعد از ركوع قضا كند و اگر در سجده يادش بيايد مستحب است بعد از سلام نماز قضا نمايد.

ترجمه نماز

1- ترجمه سوره حمد

«بسم الله الرحمن الرحيم » يعنى ابتدا مى كنم بنام خداوندى كه در دنيا بر مؤمن و كافر رحم مى كند و در آخرت بر مؤمن رحم مى نمايد. «الحمد لله رب العالمين » يعنى ثنا مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده همه موجودات است.«الرحمن الرحيم » يعنى در دنيا بر مؤمن و كافر و در آخرت بر مؤمن رحم مى كند.«مالك يوم الدين » يعنى پادشاه و صاحب اختيار روز قيامت است. «اياك نعبد و اياك نستعين » يعنى فقط تو را عبادت مى كنيم و فقط از تو كمك مى خواهيم. «اهدنا الصراط المستقيم » يعنى هدايت كن ما را به راه راست كه آن دين اسلام است. «صراط الذين انعمت عليهم » يعنى به راه كسانى كه به آنان نعمت دادى كه آنان پيغمبران و جانشينان پيغمبران هستند. «غير المغضوب عليهم و لا الضالين » يعنى نه به راه كسانى كه غضب كرده اى بر ايشان و نه آن كسانى كه گمراهند.

2- ترجمه سوره قل هو الله احد

بسم الله الرحمن الرحيم: «قل هو الله احد»، يعنى بگو اى محمد (ص) كه خداوند، خدايى است يگانه. «الله الصمد»، يعنى خدايى كه از تمام موجودات بى نياز است. «لم يلد و لم يولد»، فرزند ندارد و فرزند كسى نيست. «و لم يكن له كفوا احد»، يعنى هيچ كس از مخلوقات مثل او نيست.

3- ترجمه ذكر ركوع و سجود و ذكرهايى كه بعد از آنها مستحب است

«سبحان ربى العظيم و بحمده »، يعنى پروردگار بزرگ من از هر عيب و نقصى پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم. «سبحان ربى الاعلى و بحمده » يعنى پروردگار من كه از همه كس بالاتر مى باشد از هر عيب و نقصى پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم. «سمع الله لمن حمده »، يعنى خدا بشنود و بپذيرد ثناى كسى كه او را ستايش مى كند. «استغفر الله ربى و اتوب اليه »، يعنى طلب آمرزش و مغفرت مى كنم از خداوندى كه پرورش دهنده من است و من به طرف او بازگشت مى نمايم. «بحول الله و قوته اقوم و اقعد»، يعنى به يارى خداى متعال و قوه او برمى خيزم و مى نشينم.

4- ترجمه قنوت

«لا اله الا الله الحليم الكريم »، يعنى نيست خدايى سزاوار پرستش مگر خداى يكتاى بى همتايى كه صاحب حلم و كرم است. «لا اله الا الله العلى العظيم » يعنى نيست خدايى سزاوار پرستش مگر خداى يكتاى بى همتايى كه بلند مرتبه و بزرگ است. «سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضين السبع »، يعنى پاك و منزه است خداوندى كه پروردگار هفت آسمان و پروردگار هفت زمين است. «و ما فيهن و ما بينهن و رب العرش العظيم »، يعنى پروردگار هر چيزى است كه در آسمانها و زمينها و مابين آنهاست و پروردگار عرش بزرگ است. «و الحمد لله رب العالمين »،يعنى حمد و ثنا مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده تمام موجودات است.

5- ترجمه تسبيحات اربعه

«سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر»، يعنى پاك و منزه است خداوند تعالى و ثنا مخصوص اوست و نيست خدايى سزاوار پرستش مگر خداى بى همتا. و بزرگتر است از اينكه او را وصف كنند.

6- ترجمه تشهد و سلام

«الحمد لله اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له »، يعنى ستايش،مخصوص پروردگار است و شهادت مى دهم كه خدايى سزاوار پرستش نيست مگر خدايى كه يگانه است و شريك ندارد. «و اشهد ان محمدا عبده و رسوله »، يعنى شهادت مى دهم كه محمد صلى الله عليه و آله بنده خدا و فرستاده اوست. «اللهم صل على محمد و آل محمد»، يعنى خدايا رحمت بفرست بر محمد و آل محمد. «و تقبل شفاعته و ارفع درجته » يعنى قبول كن شفاعت پيغمبر را و درجه آن حضرت را نزد خود بلند كن. «السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بركاته »، يعنى سلام بر تو اى پيغمبر و رحمت و بركات خدا بر تو باد. «السلام علينا و على عباد الله الصالحين »، يعنى سلام از خداوند عالم بر نمازگزاران و تمام بندگان خوب او. «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته » يعنى سلام و رحمت و بركات خداوند بر شما مؤمنين باد.

تعقيب نماز

1122 مستحب است انسان بعد از نماز مقدارى مشغول تعقيب يعنى خواندن ذكر و دعا و قرآن شود و بهتر است پيش از آنكه از جاى خود حركت كند و وضو و غسل و تيمم او باطل شود رو به قبله تعقيب را بخواند و لازم نيست تعقيب به عربى باشدولى بهتر است چيزهايى را كه در كتابهاى دعا دستور داده اند بخواند و از تعقيبهايى كه خيلى سفارش شده است تسبيح حضرت زهرا سلام الله عليها است كه بايد به اين ترتيب گفته شود: 34 مرتبه «الله اكبر»، بعد مرتبه 33 «الحمد لله »، بعد از آن مرتبه 33 «سبحان الله » و مى شود «سبحان الله » را پيش از «الحمد الله » گفت ولى بهتر است بعد از «الحمد الله » گفته شود.

1123 مستحب است بعد از نماز سجده شكر نمايد و همين قدر كه پيشانى را به قصد شكر بر زمين بگذارد كافى است، ولى بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه «شكرا لله » يا «شكرا» يا «عفوا» بگويد و نيز مستحب است هر وقت نعمتى به انسان مى رسد يا بلائى از او دور مى شود سجده شكر بجا آورد.

صلوات بر پيغمبر

1124 هر وقت انسان اسم مبارك حضرت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم مانند محمد و احمد يا لقب و كنيه آن جناب را مثل مصطفى و ابوالقاسم بگويد يا بشنود اگر چه در نماز باشد، مستحب است صلوات بفرستد.

1125 موقع نوشتن اسم مبارك حضرت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم مستحب است صلوات را هم بنويسد. و نيز بهتر است هر وقت آن حضرت را ياد مى كند صلوات بفرستد.

مبطلات نماز

1126 دوازده چيز نماز را باطل مى كند و آنها را مبطلات مى گويند: اول : آنكه در بين نماز يكى از شرطهاى آن از بين برود مثلا در بين نماز بفهمد مكانش غصبى است. دوم: آنكه در بين نماز عمدا يا سهوا يا از روى ناچارى، چيزى كه وضو يا غسل را باطل مى كند پيش آيد، مثلا بول از او بيرون آيد. ولى كسى كه نمى تواند از بيرون آمدن بول و غائط خوددارى كند، اگر چه در بين نماز بول يا غائط از او خارج شود چنانچه به دستورى كه در احكام وضو گفته شد رفتار نمايد، نمازش باطل نمى شود. و نيز اگر در بين نماز از زن مستحاضه خون خارج شود، در صورتى كه به دستور استحاضه رفتار كرده باشد، نمازش صحيح است.

1127 كسى كه بى اختيار خوابش برده اگر نداند كه در بين نماز خوابش برده يا بعد از آن بنابر احتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند ولى اگر تمام شدن نماز را بداند و شك كند كه خواب در بين نماز بوده يا بعد نمازش صحيح است.

1128 اگر بداند به اختيار خودش خوابيده و شك كند كه بعد از نماز بوده يا در بين نماز يادش رفته كه مشغول نماز است و خوابيده نمازش صحيح است.

1129 اگر در حال سجده از خواب بيدار شود و شك كند كه در سجده آخر نماز است يا در سجده شكر بايد آن نماز را دوباره بخواند.

سوم: از مبطلات نماز آن است كه مثل بعض كسانى كه شيعه نيستند دستها را روى هم بگذارد.

1130 هرگاه براى ادب دستها را روى هم بگذارد اگرچه مثل آنها نباشد بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر از روى فراموشى يا ناچارى يا براى كار ديگر مثل خاراندن دست و مانند آن، دستها را روى هم بگذارد اشكال ندارد.

چهارم: از مبطلات نماز آن است كه بعد از خواندن حمد آمين بگويد ولى اگر اشتباها از از روى تقيه بگويد، اشكال ندارد.

پنجم: از مبطلات نماز آن است كه عمدا يا از روى فراموشى پشت به قبله كند، يا به طرف راست يا چپ قبله برگردد، بلكه اگر عمدا بقدرى برگردد كه نگويند رو به قبله است، اگر چه به طرف راست يا چپ نرسد، نمازش باطل است.

1131 اگر عمدا همه صورت را به طرف راست يا چپ قبله برگرداند نمازش باطل است، بلكه اگر سهوا هم صورت را به اين مقدار برگرداند احتياط واجب آن است كه نماز را دوباره بخواند و لازم نيست كه نماز اول را تمام نمايد،ولى اگر سر را كمى بگرداند عمدا باشد يا اشتباها نمازش باطل نمى شود.

ششم: از مبطلات نماز آن است كه عمدا كلمه اى بگويد كه از آن كلمه قصد معنى كند، اگر چه معنى هم نداشته باشد و يك حرف هم باشد، بلكه اگر قصد هم نكند، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند در صورتى كه دو حرف يا بيشتر باشد. ولى اگر سهوا بگويد، نماز باطل نمى شود.

1132 اگر كلمه اى بگويد كه يك حرف دارد چنانچه آن كلمه معنى داشته باشد مثل (ق) كه در زبان عرب به معناى اين است كه «نگهدارى كن » چنانچه معنى آن را بداند و قصد آن را نمايد نمازش باطل مى شود، بلكه اگر قصد معناى آن را نكند ولى ملتفت معناى آن باشد احتياط واجب آن است كه نماز را دوباره بخواند.

1133 سرفه كردن و آروغ زدن و آه كشيدن در نماز اشكال ندارد ولى گفتن آخ و آه و مانند اينها كه دو حرف است اگر عمدى باشد نماز را باطل مى كند.

1134 اگر كلمه اى را به قصد ذكر بگويد، مثلا به قصد ذكر بگويد: «الله اكبر» ودر موقع گفتن آن، صدا را بلند كند كه چيزى را به ديگرى بفهماند اشكال ندارد ولى چنانچه به قصد اين كه چيزى به كسى بفهماند بگويد اگرچه قصد ذكر هم داشته باشد نماز باطل مى شود.

1135 خواندن قرآن در نماز غير از چهار سوره اى كه سجده واجب دارد و در احكام جنابت گفته شد و نيز دعا كردن در نماز اشكال ندارد اگر چه به فارسى يا زبان ديگر باشد.

1136 اگر چيزى از حمد و سوره و ذكرهاى نماز را عمدا يا احتياطا چند مرتبه بگويد اشكال ندارد.

1137 در حال نماز انسان نبايد به ديگرى سلام كند و اگر ديگرى به او سلام كند بايد طورى جواب دهد كه سلام مقدم باشد مثلا بگويد: «السلام عليكم » يا «سلام عليكم » و نبايد «عليكم السلام » بگويد.

1138 انسان بايد جواب سلام را چه در نماز يا در غير نماز فورا بگويد و اگر عمدا يا از روى فراموشى جواب سلام را به قدرى طول دهد كه اگر جواب بگويد جواب آن سلام حساب نشود چنانچه در نماز باشد نبايد جواب بدهد و اگر در نماز نباشد جواب دادن واجب نيست.

1139 بايد جواب سلام را طورى بگويد كه سلام كننده بشنود، ولى اگر سلام كننده كر باشد چنانچه انسان بطور معمول جواب او را بدهد كافى است.

1140 نمازگزار جواب سلام را به قصد جواب بگويد نه به قصد دعا.

1141 اگر زن يا مرد نامحرم يا بچه مميز يعنى بچه اى كه خوب و بد را مى فهمد به نمازگزار سلام كند نمازگزار بايد جواب او را بدهد.

1142 اگر نمازگزار جواب سلام را ندهد معصيت كرده، ولى نمازش صحيح است.

1143 اگر كسى به نمازگزار غلط سلام كند به طورى كه سلام حساب نشود جواب او واجب نيست.

1144 جواب سلام كسى كه از روى مسخره يا شوخى سلام مى كند واجب نيست و احتياط واجب آن است كه در جواب سلام مرد و زن غير مسلمان بگويد:«سلام » يا فقط «عليك ».

1145 است، ولى اگريكى از آنان جواب دهد كافى است.

1146 اگر كسى به عده اى سلام كند و كسى كه سلام كننده قصد سلام دادن به او را نداشته، جواب دهد باز هم جواب سلام او بر آن عده واجب است.

1147 اگر به عده اى سلام كند و كسى كه بين آنها مشغول نماز است شك كند كه سلام كننده قصد سلام كردن به او را هم داشته يا نه نبايد جواب بدهد و همچنين است اگربداند قصد او را هم داشته ولى ديگرى جواب سلام را بدهد، اما اگر بداند كه قصد اورا هم داشته و ديگرى جواب ندهد بايد جواب او را بگويد.

1148 سلام كردن مستحب است و خيلى سفارش شده است كه سواره به پياده و ايستاده به نشسته و كوچكتر به بزرگتر سلام كند.

1149 اگر دو نفر با هم به يكديگر سلام كنند بر هر يك واجب است جواب سلام ديگرى را بدهد.

1150 در غير نماز مستحب است جواب سلام را بهتر از سلام بگويد مثلا اگر كسى گفت: «سلام عليكم » در جواب بگويد: «سلام عليكم و رحمة الله ».

هفتم: از مبطلات نماز خنده با صدا و عمدى است و چنانچه سهوا هم با صدا بخندد يا عمدا لبخند بزند نمازش باطل نمى شود.

1151 اگر براى جلوگيرى از صداى خنده حالش تغيير كند مثلا رنگش سرخ شود چنانچه از صورت نمازگزار بيرون رود بايد نمازش را دوباره بخواند.

هشتم: از مبطلات نماز آن است كه براى كار دنيا عملا با صدا گريه كند ولى اگر براى كار دنيايى بى صدا گريه كند اشكال ندارد ولى اگر از ترس خدا يا براى آخرت گريه كند آهسته باشد يا بلند اشكال ندارد بلكه از بهترين اعمال است.

نهم: از مبطلات نماز كارى است كه صورت نماز را به هم بزند مثل دست زدن و به هوا پريدن و مانند اينها كم باشد يا زياد عمدا باشد يا از روى فراموشى ولى كارى كه صورت نماز را به هم نزنند مثل اشاره كردن به دست اشكال ندارد.

1152 اگر در بين نماز به قدرى ساكت بماند كه نگويند نماز مى خواند نمازش باطل مى شود.

1153 اگر در بين نماز كارى انجام دهد يا مدتى ساكت شود و شك كند كه نماز به هم خورده يا نه، نمازش صحيح است. دهم: از مبطلات نماز خوردن و آشاميدن است، اگر در نماز طورى بخورد يا بياشامد كه نگويند نماز مى خواند.

1154 احتياط واجب آن است كه در نماز هيچ چيز نخورد و نياشامد چه موالات نماز به هم بخورد يا نخورد و چه بگويند نماز مى خواند يا نگويند.

1155 اگر در بين نماز غذايى را كه لاى دندانها مانده فرو ببرد نمازش باطل نمى شود و اگر قند يا شكر و مانند اينها در دهان مانده باشد و در حال نماز كم كم آب شود و فرو رود نمازش اشكال پيدا مى كند. يازدهم: از مبطلات نماز شك در ركعتهاى نماز دو ركعتى يا سه ركعتى يا در دو ركعت اول نمازهاى چهار ركعتى است. دوازدهم: از مبطلات نماز آن است كه ركن نماز را عمدا يا سهوا كم يا زياد كند، يا چيزى را كه ركن نيست عمدا كم يا زياد نمايد.

1156 اگر بعد از نماز شك كند كه در بين نماز كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده يا نه، نمازش صحيح است.

چيزهايى كه در نماز مكروه است

1157 مكروه است در نماز صورت را كمى به طرف راست يا چپ بگرداند و چشمها را هم بگذارد يا به طرف راست و چپ بگرداند و با ريش و دست خود بازى كند و انگشتها را داخل هم نمايد و آب دهان بيندازد و به خط قرآن يا كتاب يا خط انگشترى نگاه كند و نيز مكروه است موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر، براى شنيدن حرف كسى ساكت شود بلكه هر كارى كه خضوع و خشوع را از بين ببرد مكروه مى باشد.

1158 موقعى كه انسان خوابش مى آيد و نيز موقع خوددارى كردن از بول و غائط مكروه است نماز بخواند و همچنين پوشيدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد در نماز مكروه مى باشد و غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصل گفته شده است.

مواردى كه مى شود نماز واجب را شكست

1159 شكستن نماز واجب از روى اختيار حرام است، ولى براى حفظ مال و جلوگيرى از ضرر مالى يا بدنى مانعى ندارد.

1160 اگر حفظ جان خود انسان يا كسى كه حفظ جان او واجب است يا حفظ مالى كه نگهدارى آن واجب مى باشد بدون شكستن نماز ممكن نباشد بايد نماز را بشكند ولى شكستن نماز براى مالى كه اهميت ندارد مكروه است.

1161 اگر در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبكار طلب خود را از او مطالبه كند چنانچه بتواند در بين نماز طلب او را بدهد بايد در همان حال بپردازد و اگر بدون شكستن نماز دادن طلب او ممكن نيست بايد نماز را بشكند و طلب او را بدهد، بعد نماز را بخواند.

1162 اگر در بين نماز بفهمد كه مسجد نجس است چنانچه وقت تنگ باشد بايد نماز را تمام كند و اگر وقت وسعت دارد و تطهير مسجد نماز را به هم نمى زند بايد در بين نماز تطهير كند بعد بقيه نماز را بخواند و اگر نماز را به هم مى زند بايد نماز را بشكند و مسجد را تطهير نمايد بعد نماز را بخواند.

1163 كسى كه بايد نماز را بشكند اگر نماز را تمام كند معصيت كرده ولى نماز او صحيح است اگر چه احتياط مستحب آن است كه دوباره بخواند.

1164 اگر پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود يادش بيايد كه اذان يا اقامه را فراموش كرده، چنانچه وقت نماز وسعت دارد مستحب است براى گفتن آنها نماز را بشكند.