پرسش و پاسخ درباره شهابسنگ ها

نگارش يافته توسط ميلاد جبوري
عباسي

29 آبان 1386 ساعت 18:30

شايد در ذهن شما سوال هاي بسياري
درباره شهابها وجود داشته باشد براي
پاسخ به آنها ااين مقاله را مطالعه
نماييد

1- شهابواره،شهاب،
شهابسنگ،آذرگوي و آتشگوي چيست؟

در فضاي منظومه شمسي اجرام سرگرداني
وجود دارند که داراي مدارهاي مستقلي
هستند. اين اجرام تا زماني که در فضا
سرگردانند شهابواره خوانده مي شوند.
وقتي که وارد جو زمين مي شوند بر اثر
اصطکاک با لايه هاي مختلف جو به شدت داغ
مي شوند و مي سوزند و درخشش مختصري
ايجاد مي کنند. اگر اين اجرام به طور
کامل در جو بسوزند شهاب و اگر تکه هايي
از اين اجرام به زمين سقوط کنند شهابسنگ
ناميده مي شوند. آذر گوي ها هم اجرامي
هستند که قدري بيش از 4-(بيشتر از قدر
سياره زهره) دارند و آتشگوي ها،آذرگوي
هايي هستند که در ارتفاعات مختلفي از
سطح زمين منفجر مي شوند.

2- خرده
شهابسنگ چيست؟

هر ساله حدود 40000
تن سنگ و غبار کيهاني از فضاي خارج جو
زمين وارد جو مي شوند که منشاء شان
باقي مانده دنباله داراني است که مدتها
قبل از نزديکي مدار زمين عبور کرده اند
ويا ذرات باقي مانده از شهابسنگهايي
هستند که در جو زمين مي سوزند. بيشتر اين
مواد به صورت ذرات ميکروسکپي به زمين مي
رسند که به آنها خرده شهابسنگ مي گويند.
بررسي اين ذرات که از غبار اوليه منظومه
شمسي اند دانسته هاي بسياري را درباره
پيدايش منظومه شمسي و چگونگي پيدايش
حيات روي زمين در اختيار ما مي
گذارند.

3- چرا شهابها به رنگ
هاي مختلفي ديده مي شوند؟

اغلب
شهابها به رنگ هاي مختلفي ديده مي شوند:
سبز،زرد،آبي،قرمز و سفيد. دليل اين امر
اين است که هنگامي که شهابواره ها با
سرعتي معادل 10 تا 75 کيلومتر بر ثانيه
وارد جو زمين مي شوند بر اثر اصطکاک با
جو به شدت داغ مي شوند و دماي آنها به
بيش از 2000 درجه سانتيگراد مي رسد. اين
دماي بسيار زياد باعث تحريک گازهاي
اطراف شهاب مي شود و گازهاي مختلف موجود
در جو بر اثر اين دماي زياد داغ مي شوند
و
مي سوزند و به رنگ هاي مختلفي ديده مي
شوند. مثلاً رنگ سبز بيشتر شهابها از
ملکولهاي داغ اکسيژن جو گسيل مي شوند.
نيتروژن رنگ آبي توليد مي کند و سديم
موجود در شهابسنگ رنگ زرد.

عموماً
شهابهاي پر سرعت به رنگ سفيد ديده مي
شوند. چون تمام اين رنگ ها با هم مخلوط
مي شوند. ولي وقتي که سرعت شهاب کم شود
به رنگ قرمز در مي آيند.

4-
منشاء شهابسنگها کجاست؟

بيشتر
شهابسنگها تکه هاي کنده شده از خرده
سياره هاي سرگردان در منظومه شمسي اند.
در کمربند سيارک ها بين مدار مريخ و
مشتري انبوهي از آنها وجود دارد که
برخوردهاي پياپي ميان آنها از ابتداي
منظومه شمسي تا به امروز تعداد بسيار
زيادي تکه سنگهاي سرگردان را ايجاد
کرده است. اين سنگها وقتي از جسم مادر
خود کنده مي شوند ممکن است ميليون ها
سال در فضا سرگردان باشند تا به طور
تصادفي به کره اي مانند زمين برسند.
منشاء برخي از شهابسنگها با چند سيارک
شناخته شده تطبيق داده شده است.

به طور
مثال شهابسنگهاي سنگي يوکريت به احتمال
بسيار قوي از سيارک وستا که يکي از
شناخته شده ترين سيارک ها است کنده شده
اند. اما برخي از شهابسنگها نيز از ماه
يا مريخ به زمين مي رسند که بسيار نادر و
ارزشمندند. اين سنگها بر اثر برخوردهاي
فضايي شديد با سطح ماه يا مريخ به فضا
پرتاب مي شوند و پس از مدتي سرگرداني به
دام گرانش زمين مي افتند. تاکنون بيش از
30 شهابسنگ مريخي پيدا شده است. از آنجا
که انسان هنوز ماموريت رفت و برگشتي به
مريخ انجام نداده است تا نمونه هايي را
به زمين بياورد اين سنگها تنها نمونه
هاي مريخ روي زمين اند.

5-
شهابسنگها را بيشتر در چه مناطقي مي
توان يافت؟

شهابسنگها به طور
تصادفي در همه جاي زمين سقوط مي کنند و
جايي از سياره ميزبان بهتري براي آنها
نيست. اما در پهنه يخزده و سفيد پوش
مناطق قطبي شهابسنگها را راحت تر از هر
کجاي ديگر مي توان شناسايي کرد. چون در
اين مناطق بجز سنگ هاي آسماني اغلب
نشاني از سنگ ديگري نيست و جستجو گران
آنها را مي توانند از دوردست به خوبي
شناسايي کنند. همچنين کويرهاي شني و
صحراهاي بسيار خشک نيز مانند صحراي
آفريقا ميزبانان بسيار خوبي براي
شهابسنگ ها مي باشند.

6- عمر
شهابسنگ ها چقدر است؟

در زندگي
هر شهابسنگ چهار دوره زماني مجزا وجود
دارد:

1- سن زميني: منظور مدت
زماني است که از سقوط شهابسنگ بر سطح
زمين مي گذرد.

2- سن تابش
پرتوهاي کيهاني: دومين سن هر شهابسنگ
دوره اي است که طي آن مانند جرمي کوچک در
مداري به دور خورشيد مي گرديد.

3- سن پيدايش: منظور مدت زماني است که
از
آخرين رويداد عمده دماي زياد در
شهابسنگ
مي گذرد.

4- سن ماقبل پيدايش:
تقريباً تمام عناصر به جز هيدروژن و
هليم در دل گونه هاي مختلف ستاره ها
پديد آمده اند. اين موضوع نه تنها
درباره شهابسنگها بلکه در مورد هر آنچه
در زمين يافت مي شود و از جمله بدن خود
ما صادق است. سن ما قبل پيدايش براي هر
عنصر فاصله زماني ميان پيدايش آن در يک
ستاره تا شرکت آن در تشکيل سيارات يا
شهابسنگ ها است.

7- شهابسنگ ها
به چند نوع تقسيم مي شوند؟

شهابسنگها به طور کلي به سه نوع اصلي
تقسيم مي شوند: سنگي ، آهني و سنگي -
آهني.

يافتن شهابسنگ هاي سنگي
مشکل تر است. زيرا از سيليکات هايي
مانند سيليکات ها ي سنگ هاي زميني تشکيل
شده اند. شهابسنگ هاي سنگي آهني
نادرترين نوع شهابسنگ ها هستند. در آنها
بلورهاي سنگي در زمينه فلز ديده مي شود
و
در مواردي سنگ و فلز با هم مخلوط شده
اند.
شهابسنگ هاي آهني شهابسنگ هايي هستند
که عمدتاً از آهن و نيکل تشکيل شده
اند.

شهابسنگ هاي آهني بسيار
کم در معرض هوازدگي قرار مي گيرند.
بنابر اين چندين سال هم که از سقوطشان
بگذرد باز هم شکل اوليه خود را حفظ مي
کنند. ولي شهابسنگ هاي سنگي را پس از چند
سال به دشواري مي توان از سنگ هاي زميني
تميز داد.

8- چگونه مي توان
شهابسنگ ها را از سنگهاي زميني تشخيص
داد؟

شهابسنگ ها شگلهاي
گوناگوني دارند که اين اشکال در
شناسايي آنها به ما کمک مي کنند. بسياري
از آنها رويه اي صاف دارند و فاقد لبه
هاي تيزند. روي بعضي از آنها فرورفتگي
ها و برجستگي هاي ملايمي به چشم مي خورد.
مثل اينکه روي آنها را با نوک انگشت
فشرده اند. تا زماني که شهابسنگ ها
کاملاً در معرض هوازدگي قرار نگيرند در
درون اين فرورفتگي ها آثاري از پوسته
سوخته و جوشيده شهابسنگ ديده مي
شود.

براي اينکه با اطمينان
بسيار بدانيد که کدام سنگ شهابسنگ است
بايد چند آزمايش انجام دهيد:

1-
چگالي سنگ را اندازه بگيريد. چگالي
شهابسنگ ها حداقل 3/3 گرم در سانتي متر
مکعب است. سنگي را که فکر مي کنيد
شهابسنگ است را به دقت وزن کنيد. اگر سنگ
کوچک بود مي توانيد از يک جواهر فروش
درخواست کنيد آن را وزن کند. سپس حجم سنگ
را محاسبه کنيد. براي اين کار مي توانيد
آزمايش معروف ارشميدس را انجام دهيد.
ظرفي را پر از آب کنيد و سنگ را توي آن
بيندازيد. مقدار آبي را که بيرون مي
ريزد با سرنگ يا پيمانه اي که حجمش مشخص
است اندازه بگيريد. حجم به دست آمده در
واقع حجم سنگ است.. وزن را بر حجم تقسيم
کنيد تا چگالي بدست آيد. اگر چگالي سنگ
بيشتر از 3/3 گرم در سانتي متر مکعب بود
احتمال آسماني بودنش بيشتر است.

2- قطب نمايي را به سنگ نزديک کنيد.
اگر
عقربه قطب نما منحرف شد باعث خوشحالي
است. چون هرچه خاصيت مغناطيسي سنگ بيشتر
باشد احتمال شهابسنگ بودنش هم بيشتر
است.

3- بخش کوچکي از سنگ را به
آرامي با سمباده بساييد. در شهابسنگ هاي
سنگي رگه ها يا دانه هاي درخشان فلزي
ديده مي شود. در شهابسنگ هاي آهني نيز
رگه ها به صورت شعاع هاي براق ديده مي
شوند که روي هم افتاده اند. دقت کنيد که
اين شعاع هاي فلزي را با بلورها و رگه
هاي درخشان کوارتز يا ميکاي سنگ هاي
زميني اشتباه نگيريد. با يک ذره بين با
درشتنمايي 10 يا بيشتر اين رگه ها را
بررسي کنيد و از زواياي مختلف به آنها
نگاه کنيد. سطح رگه ها بايد مانند سطوح
فلزي به نظر آيند. با سوزن تيزي روي آنها
خط بکشيد. اگر خش نيفتاد رگه ها فلزي اند
و سنگ هم به احتمال بسيار زياد شهابسنگ
است.

9- منظور از دانه هاي
کندرول و شهابسنگ هاي کندريت و آکندريت
چيست؟

کندرول ها ميراث
بازمانده از دوران پيدايش منظومه شمسي
اند. در ابر اوليه خورشيدي غبار ميان
ستاره اي موجود کم کم بر اثر متراکم شدن
ابر ذرات بزرگ تر و دانه هايي را ساخت.
الحاق اين دانه ها تکه سنگ هاي اوليه
منظومه شمسي را ايجاد کردند و
برخوردهاي پياپي ميان آنها سبب بزرگ تر
شدن برخي از صخره ها و ايجاد خرده سياره
هاي چند ده کيلومتري شد که بلوک هاي
سازنده سيارات بوده اند. شهابسنگ هاي
سنگي به دو نوع کندريت و آکندريت تقسيم
مي شوند. شهابسنگ هاي که داراي دانه هاي
کندرول هستند کندريت و آنهايي را که
فاقد کندرول باشند را آکندريت مي
نامند.

10- آيا شهابسنگ ها ارزش
مادي دارند؟

سيارک هاي موجود
در کمربند سيارک ها حاوي مواد معدني
بسيار زيادي مي باشند. طبق يک تخمين
علمي ارزش تمام مواد معدني موجود در
کمربند سيارک ها براي هر انسان روي زمين
معادل 100 ميليارد دلار است. البته شکي
نيست که استخراج اين معادن در حال حاضر
بيش از اين هزينه دارد.

شهابسنگ هايي هم
که به زمين سقوط مي کنند داراي مقادير
بسيار ناچيزي از اين مواد معدني هستند
که اين مواد اطلاعات بسيار زيادي را از
منظومه شمسي در اختيار دانشمندان قرار
مي دهد. به همين دليل مراکز خريد و فروش
شهابسنگ ها در برخي از کشورها داير شده
است که مشتريان اصلي اين مراکز بيشتر
اوقات موزه ها و مراکز پژوهشي اند که
نمونه هاي مهم تازه يافت شده را خريداري
مي کنند. نشاني اينترنتي w ww.meteorite.com و
w ww.imo.net نمونه اي از چنين مراکزي است که
به خريد و فروش شهابسنگ ها مي پردازد.
همچنين در اين سايت اطلاعات جامعي را
درباره شهابسنگ ها مي يابيد.