عرفان اسلامی جلد 4

اما اگر وقتى احكام حجب قوى و غالب شود و حكم آن آگاهى پوشيده گردد ، تا در مباشرت افعال و استيفاى لذات از آن ضابط كه شرعست مجاوزت كند و صاحبش را بر ترك شهوات و ارتكاب لذات ملامت نمايد و لكن باز چون به استحضار آن آگاهى اثرى از او سر برزند و به حكم شرع ، او اعنى نفس را در طلب آن شهوت و لذت بيرون از آن ضابط عصيان كنند و از استيفاى آنش منع كنند در حال به حكم و اثر آن آگاهى ، آن عصيان و منع را مطيع شود و بر آن مباشرت اولين ملامت آغازد و اين صفت را به حسب لطافت و كثافت حجب و حكم مراتب اعنى ؛ اسلام و ايمان و احسان ، سه مرتبه است :

اولش كه به حكم مرتبه اسلام است و اين درجه اوّل از لواميت در آن‏كه به قوت و غلبه حجب از حد شرع مجاوزت نمايد با اماريت بالسوء مشاركند ، اما در طاعت عند المنع متباينند ، چه نفس اماره هرگز به منع ممتنع نشود و در طلب شهوت لجاج كند .

و دومش به حكم مرتبه ايمان آن است كه لومش از طلب و ترك لذات به ملازمت معاملات و خيرات و طاعات خالصا لوجه المحبوب و سير در احوال و اخلاق و مقامات ترقى كند ، تا در حال اتيان هر طاعتى و معاملتى يا تخلق و تحقق به هر خلقى و مقامى ، يا بر عقب آن نظرش بر معاملتى يا خلقى يا مقامى اشرف و اعلا افتد و خود را بر قصور و حرمان از آن ملامت كند و به تحصيل آن مشغول گردد .

و سوم : مرتبه لواميت به مقتضاى مقام احسان آن است كه متعلق است به سفر السير فى اللّه .

سوم : صفت اطمينان قال اللّه تعالى :

يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ [361] .

اى جان آرام گرفته و اطمينان يافته !

و اين صفت مترتب است بر حالتى كه سالك تمام از صفات نفسانى و لذات و آمال و امانى اعراض كند و صاحبدل شود و سالك را رجوع و عود به مبدء بر اين موقوف است ، قال اللّه تعالى :

ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً [362] .

به سوى پروردگارت در حالى كه از او خشنودى و او هم از تو خشنود است ، باز گرد .

صدقى افغانى در عرض فقر و نياز به محضر حضرت دوست گويد :

[ وَهَبِ الْقُدُومَ إلى بَساطِ خِدْمَةِ الْمَلِكِ هِيْبَةَ المَلِكِ فَإِنَّكَ عَلى خَطَرٍ عَظيمٍ إِنْ غَفَلْتَ ، وَاعْلَمْ أَنَّهُ قَادِرٌ عَلى ما يَشاءُ مِنَ الْعَدْلِ وَالْفَضْلِ مَعَكَ وَبِكَ ]