قاضى از نظر مقررات فقه اسلامى بايد مؤمن ، عادل ، عالم ، متفّرس ، حاذق ، پاكدامن ، شجاع ، صبور و حليم باشد و عمل خويش را نوعى از عبادات بشناسد و از فشار كار ، خسته و آزرده نشود و پاداش مجاهده خود را نزد خداوند احتساب كند .در حال كسالت و خوابآلودگى و در حال شادى شديد و ابتلاى به همّ و غم و خشم و گرسنگى و انباشتگى شكم و سرماى سخت و گرماى طاقتفرسا از حكومت بپرهيزد و خود مباشر خريد و فروش و ساير انواع معامله نشود تا درباره او تسامح روا ندارند و از رهگذر ارزان فروختن به او و گران خريدن از او حقّى بر ذمّهاش احراز نكنند و او را مأخوذ به حيا نسازند ؛ زيرا پيامبر صلىاللهعليهوآله فرمود : ما عَدَلَ والٍ اتَّجَرَ في رَعِيَّتِهِ اَبَداً[21] .قاضى كه در بين مردم تجارت مىكند هرگز به عدالت نمىتواند قضاوت كند . قاضى از نظر مقررّات فقه اسلامى مىبايد طرفين دعوا را در سلام و كلام و نظر و مجامله و ساير انواع اكرام و احترام در يك سطح قرار داده و در حكومت خود چنان بىنظر باشد كه خويشاوند به جانبدارى او طمع نبندد و دشمن از عدالت پروريش نوميد نگردد .
قضاوت امام على عليهالسلام
در كتاب « الكافى » و « التهذيب » آمده است :مردى بر اميرالمؤمنين عليهالسلام وارد شد و چند روزى در ميهمانى آن حضرت بزيست ، پس آن گاه براى محاكمهاى كه آن را با اميرالمؤمنين عليهالسلام در ميان بنهاده بود در معيّت طرف دعوى به محضر قضا درآمد .حضرت امير عليهالسلام چون او را در آن محضر يافت فرمود : آيا براى محاكمه اينجا آمدهاى ؟مرد گفت : آرى ، حضرت امير عليهالسلام فرمود : هم اكنون از ميهمانى من رخت بردار ؛ زيرا رسول خدا صلىاللهعليهوآله از پذيرايى يكى از متخاصمان بدون آن ديگر نهى فرموده است[22] :شايد محتاج به توضيح نباشد كه راندن مهمان براى شخص كريم تا چه اندازه دشوار و ناگوار است ، آن هم براى كريمى مانند اميرالمؤمنين عليهالسلام كه فرمود :يك صاع طعام پيش برادران نهم دوستر دارم از آن كه بندهاى آزاد كنم[23] .ولى حرمت عدالت در قضا از نظر اسلام به درجهاى از اهميت است كه اميرالمؤمنين عليهالسلام با چنين كرم و ميهمان دوستى ، ميهمان خود را چون يكى از دو طرف دعواست از خانه خويش مىراند ؛ زيرا رعايت تساوى كامل ميان متداعيان از جمله اصولى است كه اميرالمؤمنين عليهالسلام در تثبيت و تأكيد آن كوشش فراوان كرده و بارزترين نمونه آن كوشش ، داستانى است كه ابن ابى الحديد در « شرح نهج البلاغة » اين گونه آورده است :
لطفا منتظر باشید ...
