كلام غزالى درباره ريا - عرفان اسلامی جلد 10

و بنده مستبصر داند كه اگر العياذ باللّه به عذاب جاويد مبتلا شوند اين اهون است از آن كه به نافرمانى و عقوق و جفا در كار آفريدگار تبارك اسمه موصوف گردند ، چون خداى عزّوجلّ اين خذلان به بنده پسنديد كه او به چنين موصوف گردد كه نافرمانى خداست ، چه عجب اگر او را به عذاب مبتلا گرداند كه اهون از آن است نزد مستبصر حق شناس .

و چون درآخرت ، جلال و بزرگوارى خداى بر مجرمان ظاهر شود چنان كه آن را انكار نتوانند كرد و بينند كه چنان نافرمانى و سوء معامله با چه كسى كرده ، بينشى كه از آن تعامى[154] ميسّر نباشد و از زشتى كردار خود آگاه شوند آگاهى‏اى كه تجاهل با آن نتوان ورزيد ، ايشان را حالتى روى نمايد از خجالت كه عذاب آتش با شدّت و حدّت كه آن راست اهون از آن باشد و اگر ايشان را به عذاب آتش مشغول كنند و آن خجالت ايشان را فراموش شود ، يا ساعتى از آن ذاهل و غافل گردند گويى بر ايشان منتى توان نهاد و واى بر كسى و بدا به حال او كه عذاب آتش با آنچه اوست اهون الحالين او باشد . . .

آرى ، براى اهل بينش حرمان و هجران از او سخت‏ترين عذاب و محروميت از قرب و وصال بدترين شكنجه است .

كلام غزالى درباره ريا

غزالى در باب مهلكات « كيمياى سعادت » بر اساس آيات و روايات درباره ريا مى‏گويد[155] :

بدان كه ريا كردن به طاعت‏هاى حق تعالى از كباير است و به شرك نزديك است و هيچ بيمارى بر دل پارسايان غالب‏تر از اين نيست كه چون عبادتى كنند ، خواهند كه مردمان از آن خبر يابند و برجمله ايشان را پارسا اعتقاد كنند و چون مقصود از عبادت اعتقاد مردمان بود ، خود عبادت نبود كه پرستيدن خلق بود و اگر آن نيز مقصود باشد با پرستيدن حق تعالى شرك بود و ديگرى را با حق تعالى شريك كرده باشد اندر عبادت خويش و حق تعالى همى گويد :

فَمَن كَانَ يَرْجُوا لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلاَ يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً [156] .

و هر كه به ديدار حق تعالى اميد دارد گو اندر عبادت حق تعالى هيچ شركت ميفكن .