ابو مسلم و شعر - ابو مسلم اصفهانی، مفسری گمنام نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

ابو مسلم اصفهانی، مفسری گمنام - نسخه متنی

محمود سرمدی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

2) در وجه ارتباط آيه : للّه ما في السموات و ما في الارض (بقره / 284) با آيه ما قبل آن، ابو مسلم گفته: «انه لمّا قال: والله بكلّ شي‏ءٍ عليم، أتبعه بأنه لا يخفي عليه شي‏ء لان له ملك السموات والارض» (مجمع البيان، 2/401) سخن وي در تفسير فخر رازي مشروحتر است (7/133).

3) آيه:« ءانَّ ربك للذّين هاجروا من بعد ما فُتِنوا ثم جاهدوا و صبروا...»(نحل / 110) در مورد ارتباط اين آيه با چند آيه قبل [106] از ابو مسلم چنين نقل شده است: «اتّصلت هذه الآية بقوله « ءالاّ مَن ُءاكرِهَ و قلبه مطمئن بالايمان» فبيّن سبحانه حالَهم بعد ما تخلّصوا من المشركين و هاجروا و جاهدوا» (مجمع البيان، 6/388).

4) در باره وجه اتصال سوره قدر با سوره علق ابو مسلم چنين گفته است: «لمّا أمره بقراءة القرآن في تلك السورة، بين في هذه السورة ، أنّ ءانزاله في ليلة القدر»(مجمع البيان، 10/517). چون ارائه كليه موارد، سخن را به درازا مي كشاند از اينرو بقيه آيات به صورت فهرست ارائه مي گردد:

ـ آل عمران / 121، (مجمع ، 2/495) به صورت مشروح در (مفاتيح، 8/217)، در ارتباط با آيه 13.

- آل عمران / 128، در ارتباط با آيه 126 (مجمع ، 2/500)

- ال عمران / 152، در ارتباط با آيه 151 (مفاتيح، 9/34).

- اعراف / 188، در اتصال به آيه پيشين ( مجمع،4/507 ).

- انفال / 17، در ارتباط با آيه پيشين (مجمع، 4 / 530)

- توبه / 117، در ارتباط با آيه 112 (مجمع، 5/80).

- هود / 109، در ارتباط با آيات پيشين [25 به بعد] (مجمع، 5/191).

- رعد / 8، در اتصال به آيه 6 (مجمع، 6/281).

- رعد / 26، در ارتباط با آيه ما قبل و ما بعد (مجمع، 6/292).

- ابراهيم / 47، در اتصال به ما قبل و ما بعد(مجمع، 6/326).

- حجر / 23 و 24، در اتصال به ما قبل (مجمع، 6/334).

- زمر / 22 و 23، وجه اتصال آيه 22 به آيه 21، و آيه 23 به آيه 18 (مجمع، 8/496).

ابو مسلم و شعر

هدف از طرح عنوان فوق، اين نيست كه ابو مسلم شاعري حرفه‏اي به معناي دقيق آن بوده، بلكه اين قدر هست كه در آثار و كتب تراجم، ابياتي به وي نسبت داده‏اند. با بررسي اين ابيات مي‏توان ادعا كرد كه ابو مسلم در سرودن شعر تبحّر داشته است.

در منابع گزارش كرده‏اند كه وي به عربي و فارسي شعر مي سرود (حاج آقا بزرگ، 5/44؛ ابن نديم، 225). برخي از آنها نوشته‏اند كه وي شعر داشته است (زر كلي ، 6/50، به نقل دارالكتب، الملحق الاول، 8) و برخي از او با عنوان «شاعر» ياد كرده‏اند (كحاّله، 9/97). البته در منابع مورد مراجعه نگارنده، شعر فارسي از او ديده نشد، اما چند بيت از اشعار فارسي او را با ترجمه عربي ثبت كرده‏اند. گزارش شده كه ابو مسلم اصفهاني خطاب به ابوالأشعث قمي ابياتي به فارسي گفته كه عربي آن چنين است:




  • والعيش في أيامه الزّهر
    و ءامنتُ فيه حوادث الدهر
    و هو النذير بآخر العُمر
    لكنّه لي معقب هرما



  • يا للشبّاب و غصنه النضر
    لَوْدام لي عهد المتاع به
    لكنّه لي معقب هرما
    لكنّه لي معقب هرما



و در باره ابوالمعمّر گفته است:




  • عنّي مقالة طبّ غير ذي خَطَل
    فأنت في رمي قلبي من بني ثُعَل
    ءان كنتُ أخطأ قرطاسا عمدتُ له



  • هل أنت مبلغ هذا القائد البطل
    ءان كنتُ أخطأ قرطاسا عمدتُ له
    ءان كنتُ أخطأ قرطاسا عمدتُ له



(ياقوت، 5/240؛ صفدي، 2/244)

نيز چنين سروده است:




  • يفرّج عني أويجدّد لي صبرا
    تحول لي البلوي بواحدة عشرا
    فلمّا الْتحي و اسودّ عارض وجهه



  • و قد كنت أرجوأنه حين يَلْتَحي
    فلمّا الْتحي و اسودّ عارض وجهه
    فلمّا الْتحي و اسودّ عارض وجهه



(صفدي، همانجا؛ قس : بغية‏الوعاة، 1/59)

نقل است كه ابومسلم، زماني به خانه برادرش احمدبن بحر[در قم]وارد شد، در حضور وي كتابچه‏اي يافت كه در پشت آن اشعار«نصربن سيّار» ثبت شده بود، شعر نصر اين است:




  • و يوشك أن يكون له ضرام
    و انّ الحرب يقدمه الكلام
    و أن النّار بالّزندينِ توري



  • أري خلل الرّماد و ميض جمر
    و أن النّار بالّزندينِ توري
    و أن النّار بالّزندينِ توري



أأيقاظ ُاميّة أم نيام؟ أقول من التعجب ليت شعري

و ابو مسلم در پاسخ شعر نصربن سيّار نوشت: لها في كل منزلة شعاعُ أري نارا تشبّ بكلّ وادٍ




  • وأضحت و هي آمنةٌ رتاعُ
    لتدفع حين ليس له دفاع
    كمارقدت ُاميَّة ثم هبّت



  • و قدرقدت بنوالعباس عنها
    كمارقدت ُاميَّة ثم هبّت
    كمارقدت ُاميَّة ثم هبّت



(ياقوت، همانجا).آثاردر منابع متقدم و كتب تراجم، آثاري به ابو مسلم اصفهاني نسبت داده شده كه هيچ كدام از آنها در حال حاضر در دسترس نيست، از جمله: 1 . تفسير جامع التأويل لمحكم التنزيل، كه ابو مسلم آن را بر اساس عقايد معتزله تأليف كرده (عادل نويهض، 2/498؛ حاجي خليفه، 1/538) و توسط شيخ طوسي در مقدمه تفسير تبيان بسيار ستوده شده است. اين تفسير آنگونه كه گفته‏اند در 14 يا 20 مجلد بوده است (بروكلمان، 4/18)؛ نيز برخي آن را بر طبق بعضي اخبار 27 جزءگزارش كرده‏اند (گولدزيهر، 135) كه البته اين قولي است شاذّ. گروهي تفسير جامع التأويل را مهمترين اثر ابومسلم معرفي كرده‏اند (صبحي صالح، 262).

2 . مجموعه رسائل (ابن نديم، همانجا؛ ياقوت، 5/239).

3 . الناسخ والمنسوخ (ياقوت، همانجا)، اين كتاب ظاهرا در موضوع ناسخ و منسوخ قرآن است ، اما حاجي خليفه در كشف الظنون (2 / ق 1920) تحت عنوان «ناسخ الحديث و منسوخه» بعد از ذكر نام عده‏اي از علما در پايان مي‏گويد: و محمدبن بحر اصفهاني متوفاي 322 ه·· كتابي در اين باره تأليف كرده است.

4 . كتاب في النحو (سيوطي، بغية، 1/59؛ ياقوت، همانجا).

/ 6