لطفا منتظر باشید ...
حائري تهراني، مهدي تنديس خدمت
مهدي سليماني آشتياني يکي از چهرههاي خدمتگذار حوزههاي علميه که عمر کوتاه ولي پربرکت خود را وقف خدمت به مردم، حلّ مشکلات نيازمندان و تأسيس مراکز خيريه نمود، آيت اللّه مهدي حائري تهراني است. آن بزرگوار مصداق بارز اين حديث پيامبر (ص) است که فرمود: «احبّ عباد اللّه الي اللّه انفعهم لعباده؛(1)محبوبترين بندگان خدا نزد او، نافعترين ايشان براي بندگانش است.» همه افرادي که ايشان را ميشناسند، عشق وافر و تلاش پيوسته او را براي خدمت به مردم ميستايند. در اين نوشتار، با زندگي آن فقيد آشنا ميشويم. پدر
پدر مرحوم حائري، آيت اللّه شيخ عباس حائري تهراني است. او در سال 1298ق، در تهران به دنيا آمد. پدر شيخ عباس که از مردانِ خيرانديش و علاقهمند به روحانيت بود، او را تشويق کرد تا وارد سلک حوزويان شود. وي دروس مقدمات علوم اسلامي را در مدرسه مروي تهران آموخت. بعدها براي ادامه تحصيل به نجف اشرف رفت و از محضر حضرات آيات: ميرزا محمد تقي شيرازي، سيد اسماعيل صدر، سيد محمد فيروز آبادي، سيد حسن صدر و آقا ضياء عراقي استفاده کرد و از همه اين بزرگان، اجازه اجتهاد دريافت داشت.(2) وي سپس به قم رفت و مورد توجه و احترام آيت اللّه عبدالکريم حائري بود و در تأسيس حوزه قم با مرحوم حاج شيخ عبدالکريم همکاري کرد. ايشان پس از چندي به تقاضاي عدهاي از بازاريان و متديّنان تهران و با اجازه آيت اللّه حائري يزدي به تهران رفت و در مقابل «امامزاده زيد» بازار تهران در مسجدي که به نام ايشان احداث شده بود، مشغول تدريس، تبليغ و اقامه نماز جماعت شد. در تهران به طور منظّم براي طبقات مختلف مردم جلساتي تشکيل ميداد و در تقويت مباني اعتقادي و مذهبي مردم، بخصوص جوانان، به جدّ ميکوشيد؛ حتي در دوران خفقان رضاخان - که مانع تشکيل مجالس حضرت سيد الشهدا (ع) ميشدند. - او در سحرهاي محرّم، جلسات روضه برقرار ميکرد. آن بزرگوار در ذيقعده 1360 ق (برابر با شهريور 1320 ش)، در اوج اختناق دوران پهلوي به رحمت ايزدي پيوست و عليرغم ممنوعيت هر گونه اجتماع، بازار تهران تعطيل شد و پيکر پاکش از منزل تا حرم عبدالعظيم حسني (ع) ، با شکوه خاصي تشييع و در آن حرم ملکوتي به امانت سپرده شد. بعدها طبق وصيت ايشان به کربلا منتقل گرديد و در جوار مرقد حضرت سيدالشهدا (ع) کنار درب قاضي الحاجات، در مقبره خصوصي دفن گرديد.(3) از وي آثاري همچون: «الجواب الصائب عن شبهة ايمان ابي طالب»، «موائد الکريم لزوّار عبدالعظيم»، «شرح زيارت عاشورا»، «شرح زيارت جامعه کبيره»، «اسرار الصلاة» و... به جاي مانده است.(4) تولد و تحصيلات
خانواده حائري تهراني در سال 1304 ش (1344 ق) مصادف با ولادت امام صادق (ع) در کربلا، صاحب فرزندي شدند و او را مهدي نام نهادند. اين کودک تحت تربيت پدرش بود و نزد او مقدمات علوم را فرا گرفت. سالهاي بعد در قم و تهران، تحصيلات خود را ادامه داد، تا اين که در سن 15 سالگي، پدر را از دست داد؛ ولي اين غم سنگين، در عزم و اراده او براي ادامه تحصيل علوم اسلامي خللي وارد نياورد. در تهران از محضر اساتيدي همچون: آيت اللّه محمد حسين زاهد، آيت اللّه سيد صدرالدين جزايري، آيت اللّه ميرزا محمد باقر آشتياني و آيت اللّه ميرزا مهدي آشتياني استفاده کرد. ضمناً وي در طول اين سالها، با ورود به دانشکده الهيات و معارف اسلامي، موفق به اخذ ليسانس شد و بعدها در همين رشته دکترا گرفت.(5) هجرت به قم و نجف
حاج آقا مهدي حائري در سال 1327 ش، براي طي مدارج علمي و استفاده از محضر علماي حوزه علميه قم، عازم اين شهر مقدس شد و از درس اين بزرگان بهره برد: .1 استاد الفقهاء مرحوم آيت اللّه العظمي بروجردي. .2 مرحوم آيت اللّه العظمي گلپايگاني. .3 مرحوم آيت اللّه العظمي مرعشي نجفي. .4 مرحوم آيت اللّه العظمي حاج شيخ مرتضي حائري. .5 مرحوم آيت اللّه العظمي اراکي. .6 مرحوم آيت اللّه علامه طباطبايي. .7 امام خميني (ره). ايشان همچنين در درس خصوصي تفسير و فلسفه علامه طباطبايي، که براي جمع معدودي از فضلا تشکيل شده بود، شرکت داشت. حاج آقا مهدي در سال 1335 ش، براي زيارت بارگاه اميرمؤمنان علي (ع) و ساير امامان معصوم به عراق مسافرت کرد. در حوزه علميه نجف اشرف، از حضرات آيات عظام: سيد جمال گلپايگاني و سيد عبدالهادي شيرازي اجازه اجتهاد دريافت نمود و از علامه حاج آقا بزرگ تهراني نيز اجازه نقل روايت گرفت.(6) ايشان پس از چندي به قم بازگشت و مشغول مباحث علمي و خدمات اجتماعي شد. فعاليت سياسي
مرحوم حائري تنها به مباحث علمي بسنده نکرد، بلکه در کنار بسياري از فضلاي آن دو حوزه، به فعاليتهاي سياسي و مبارزه با رژيم ستم شاهي هم ميپرداخت؛ چنان که خود نوشتهاند، جلساتي درباره «مباني حکومت در اسلام و ريشههاي انقلاب» تشکيل دادند و همچنين در چاپ و تکثير اطلاعيههاي حضرت امام نقش داشتند. در اين جلسات که معمولاً شبهاي جمعه در منزل آقاي حائري در قم برگزار ميشد، فضلايي چون: شهيد ربّاني شيرازي، شهيد بهشتي، شهيد قدّوسي و... شرکت ميکردند.(7) همچنين مرحوم حائري، با امضاي بيانيهها و نامههايي، که در سالهاي اوليه نهضت اسلامي، فضلاي حوزه منتشر ميکردند، همراهي خويش را با حرکت ملت قهرمان ايران نشان ميداد. نمونههاي زير، بخشي از فعاليتهاي سياسي ايشان را نشان ميدهد: * امضاي نامهاي خطاب به مرحوم آيت اللّه طالقاني و تقدير از مبارزات ايشان در تاريخ .1342 / 6 / 7(8) * امضاي نامهاي خطاب به منصور، نخست وزير وقت، جهت آزادي امام و جمعي از علما در اسفند .1342(9) * بيانيهاي در اعتراض به بازداشت امام در تاريخ .1343 / 7 / 8(10) * ارسال نامه به مراجع تقليد در مورد وظيفه مبلّغان و وعّاظ نسبت به برخورد دولت وقت با امام امّت، در دي ماه 1343(11) * و همچنين صدور بيانيهاي در اعتراض به اهانت روزنامه اطلاعات به امام خميني.(12) ايشان در سال 1355 ش، به دعوت جمعي از مردم متدين تهران، در مسجد ارک و سالهاي بعد، در مسجد الغدير - در خيابان ميرداماد - به فعاليت پرداخت؛ ظهرها در مسجد ارک و شبها در مسجد الغدير اقامه جماعت مينمود. خدمات اجتماعي
آنچه حاج آقا مهدي حائري تهراني را از ديگران متمايز ميکند، دامنه وسيع فعاليت ايشان در امور خير و بنيانگذاري مؤسسات خدماتي و فرهنگي و تأسيس اماکن و مراکز ديني است. چنان که دوستان و هم دورههاي آن مرحوم گفتهاند: « وي از همان اوايل جواني و زمان تحصيل، در اغلب کارهاي اجتماعي و خداپسندانه شرکت داشت.» در اين نوشتار به رئوس کارهايي که با همت او انجام شد، اشاره ميکنيم:(13) 1 - تأسيس و تکميل کتابخانه
او در تأسيس کتابخانه مدرسه حجتيه قم - با دستور مرحوم آيت اللّه حجت - و تهيه بالغ بر 20 هزار جلد کتاب براي آن کتابخانه شرکت داشت. و نيز در تأسيس کتابخانههاي بنياد فرهنگي امام مهدي (ع) *، کتابخانهاي در کنار دبيرستان دين و دانش قم، کتابخانه تخصّصي حضرت وليعصر (ع) (با همکاري مسجد جمکران در خيابان آذر قم)، کتابخانه حائري تهراني در مدرسه علميه حضرت بقية اللّه (ع) در مشهد، کتابخانه بنياد فرهنگي امام مهدي (ع) در مشهد و چهارده کتابخانه کوچک در روستاهاي اطراف شيراز و... زحمات فراواني کشيد. 2 - فعّاليت در امور مدارس علوم ديني
آيت اللّه حائري در تأسيس مدرسه فاطميه قم، تجديد بناي مدرسه رضويه قم، تأسيس مدرسه امام مهدي (ع) ، مدرسه امام باقر (ع) و مدرسه بقية اللّه (ع) در مشهد مقدس و تجديد بناي مدرسه حاج شيخ فضل اللّه نوري در تهران و... حضور چشمگيري داشت. 3 - تأسيس مراکز آموزشي و فرهنگي
آن مرحوم، بنيان گذار دانشکده الهيات و معارف اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد شمال تهران بود، که داراي ساختماني بسيار بزرگ با امکانات مختلف است و خود، رياست اين دانشکده را تا آخر عمر بر عهده داشت. از فعاليتهاي ديگر ايشان در اين زمينه، موارد ذيل است: احداث مجتمع فرهنگي - آموزشي «آيين روشن»، چندين مدرسه غير انتفاعي، مؤسسه دين و دانش، بنياد فرهنگي امام مهدي (ع) ، بنياد فرهنگي امام رضا (ع) ، همکاري در تأسيس مدرسه دين و دانش قم و همچنين تأسيس انتشارات دارالفکر، دارالعلم، هجرت و انتشارات ديني که با همکاري ديگران انجام گرفت. آيت اللّه حائري، در تأسيس مؤسسه «در راه حق» نيز همکاري داشت و بخشي از هزينههاي اين مرکز به وسيله ايشان، از سوي حضرت آيت اللّه العظمي خويي، تأمين ميشد. 4 - احداث مساجد
آقاي حائري، از ساخت مسجد نيز غافل نبود و لذا در احداث مسجد حضرت سجاد (ع) در تهران، مسجد ولي اللّه الاعظم (ع) در ميدان آرژانتين تهران، مسجدي در شهرک غرب و... نيز حضور و فعاليت داشت. 5 - تأسيس مراکز خيريه
آقاي حائري براي حل مشکلات نيازمندان و محرومان اهتمام زيادي ميورزيد و در اين راستا مراکز متعددي را تأسيس، اداره و يا تأمين کرد که برخي از مراکز عبارتند از: تأسيس بيمارستان امام سجاد (ع) در شهرک کاروانِ تهران، احداث 500 واحد مسکوني براي استفاده افراد محروم در شرق تهران، ايجاد مرکز خيريه مسجد الغدير، مؤسسه خيريه امام سجاد (ع) و بنياد حمايت از بيماران جزامي در مسجد ارک، بنياد ازدواج کوثر در مشهد، صندوقهاي قرض الحسنه متعدد و... . البته روشن است که همه اين خدمات به مدد و توفيق الهي، و با همت و مساعدت مردان نيکانديش و متدين، مخصوصاً دوستان و علاقهمندانش در مسجد الغدير و ارک انجام ميشد که جا دارد از همه آنان تقدير و تجليل شود. تأليفات و آثار
حاج آقا مهدي حائري، اگر چه عمده نيروي خود را صرف امور اجتماعي و رفاهي کرد، ولي از تأليف کتابهايي که مفيد براي عوام و خواص بود، غفلت نميکرد. آثار آن بزرگوار به شرح ذيل است:(14) .1 «تاريخ علوم قرآن». .2 «تاريخ فقه». .3 «تاريخ اديان». .4 «تاريخ فلسفه». .5 «تاريخ و سير کتابخانه». .6 يک دوره فقه براي تربيت معلّم و مبلّغ تهران. .7 يک دوره اصول لفظيه و عقليه براي تربيت معلّم و مبلّغ تهران. .8 يک دوره فلسفه و حکمت نظري و عملي براي تربيت معلّم و مبلّغ تهران. .9 يک دوره درس اخلاق نظري و عملي. .10 يک دوره درس علوم قرآن. .11 «بنيادهاي اخلاق اسلامي» که همواره با اخلاق مرحوم شبّر چاپ شده است. .12 «شخصيت انسان از نظر قرآن و عترت». .13 «اصول عقايد و آفريدگار جهان». .14 «راز خوشبختي». .15 «پندهاي معصومين (ع) ». .16 «منتخب ادعيه و زيارات». .17 «بشارات غيبي». .18 «اخلاق از نظر قرآن». .19 تقريرات دروس مرحوم آيت اللّه العظمي بروجردي، امام خميني و علامه طباطبايي و همچنين مقالات متعدد در مجلات مکتب اسلام، مکتب تشيع و معارف جعفري، از ديگر آثار مرحوم حائري است. گفتني است که اکثر کتابهاي ايشان را بنياد فرهنگي امام مهدي (ع) ، به چاپ رسانده است. وفات
سرانجام آيت اللّه حائري تهراني پس از سالها تلاش خستگيناپذير و خدمت به جامعه اسلامي و به جاي گذاشتن دهها مرکز و بنياد ديني و فرهنگي و رسيدگي مستمر به فقرا و ايتام، در اثر سکته قلبي، روز جمعه 30 دي ماه 1379 (برابر با 24 شوال 1421) در تهران دار فاني را وداع کرد و به جوار رحمت الهي شتافت. پيکر او در ميان حزن و اندوه جمع کثيري از علاقهمندان و مردم متدين و علماي تهران تشييع شد. حضرت آيت اللّه آقا سيد رضي شيرازي - دامت برکاته - ، نوه ميرزاي بزرگ شيرازي از علماي بزرگ تهران، که سابقه دوستي طولاني با مرحوم حائري داشت، طبق وصيت او، بر جنازه وي در مسجد الغدير، نماز گزارد و عصر همان روز جنازه ايشان را به قم انتقال دادند. در قم نيز با حضور علما و بزرگان و بعضي مراجع معظم، پس از تشييع باشکوهي از مسجد امام حسن عسکري (ع) و طواف حرم ملکوتي کريمه اهل بيت حضرت فاطمه معصومه (س) ، در قبرستان شيخان به خاک سپرده شد. جالب توجه است که زمان خاکسپاري ايشان، عصر روز 25 شوال، مصادف با سالروز شهادت رئيس مذهب، حضرت صادق (ع) بود و ولادتش، همزمان با روز ولادت حضرت صادق (ع) بود. از منظر ديگران
همه کساني که آن مرحوم را ميشناختند و با او آشنايي داشتند، به روح بلند و صفاي باطن و روحيه خدمتگزاري - که خداوند در وي به وديعت نهاده بود - اذعان دارند. آيت اللّه سيد رضي شيرازي در اين باره ميفرمودند: «حاج آقا مهدي را به صفاي ضمير، ديانت، حسن نيت و خدمت به مردم ميشناختم. فقدانش در تهران ضايعه بزرگي بود و خلأ وسيعي به وجود آورد.»(15) حضرت آيت اللّه سبحاني هم از وي چنين ياد کردند: «واقعاً يک انسان ارزندهاي بود؛ عواطفش مرز نداشت، انساني وارسته و در اخلاص در درجه بالا بود. در خدمت کم نظير بود و هيچ گاه به درخواست کسي، نه نميگفت. اگر کسي به ايشان کاري را ارجاع ميداد و توانايي انجامش را داشت، طرف را بيجواب رد نميکرد.»(16) حضرت آيت اللّه گرامي نيز که سابقه دوستي طولاني با آن مرحوم داشتهاند، فرمودند: «آقاي حائري يک امتيازات اخلاقي خيلي خوب داشت که درس است براي ديگران: اول اين که، همواره شاکر خداوند بود و من از ايشان يک شکايت در طول عمر نشنيدم؛ دوم، اهل غيبت و بدگويي از کسي نبود؛ سوم اين که، بسيار اهل تولّي و توسّل به ائمّه اطهار (ع) بود و چهارم اين که، با دعا و اذکار و بعضي ختومات انس داشت و مقيّد بود.»(17) * اين کتابخانه هم اکنون در ابتداي خيابان صفائيه قم واقع است و با ساختماني بزرگ و امکاناتي مناسب و با بيش از ده هزار جلد کتاب مرجع مورد استفاده محققان ميباشد. 1 - تحف العقول، ص 49. 2 - نقباء البشر، ص 990. 3 - شخصيت انسان از نظر قرآن و عترت، مهدي حائري تهراني، ص 41 - 39. 4 - نقباء البشر، ص 991. 5 - شخصيت انسان از نظر قرآن و عترت، ص 42. 6 - همان، ص 43. 7 - همان، ص 53. 8 - اسناد انقلاب اسلامي، ج 3، ص 99. 9 - همان، ص 109. 10 - همان، ص 104. 11 - همان، ج 1، ص 280. 12 - همان، ج 3، ص 236. 13 - شخصيت انسان از نظر قرآن و عترت، ص 53. 14 - همان، ص 45. 15 - مصاحبه نگارنده با ايشان. 16 - مصاحبه نگارنده با ايشان. 17 - مصاحبه نگارنده با ايشان.
