لوامع صاحبقرانی جلد 8

‌صفحه‌ى 460

او را توان ادراك كردن، يا آن كه حمد او مى‏كند كه الحمد للّه كه كسى به كنه ذات و كنه صفات كمال او نمى‏تواند رسيد و اكبريت مخصوص اوست، و حمد مى‏كنيم او را به اعظميت او به سبب آن كه ما را هدايت فرموده است به آن كه فى الجمله يافته‏ايم عظمت و جلال او را، يا آن كه خود را خود وصف فرموده است و ما وصف مى‏كنيم او را به وصفى كه خود خود را فرموده است چنانكه حضرت سيد الساجدين (صلوات اللَّه عليه) فرموده‏اند كه حمد خدا را سزاست كه ما را هدايت فرموده است بحمد خود و ما را اهل حمد خود گردانيده است تا شكر كنيم احسانهاى او را كه بما فرموده است و ديگر او راست حمد بر آن چه انعام كرده است يا بلاها فرستاده است يا آزمايشها كرده است ما را به نعمت و رحمت، و حمد مى‏كنيم او را به تكبير بر اين نعمت كه انعام بى‏زبان را روزى ما فرموده است تا بخوريم و نفعها از آن بيابيم و به كشتن آنها ما را قرب حاصل گردد و قربان ما باشد، و ديگر وجوه هست كه بعضى از آنها در تكبيرات صلاة مذكور شد، و از اين هر دو وجه به بسيارى از وجوه ديگر مى‏توان رسيد اما اين تكبير كه صدوق ذكر كرده است در رساله اعمش باين نحو واقع است، و قريبست به صحيحه معاوية بن عمار بلكه همانست مگر در لفظ «و الحمد للّه على ابلانا» كه در آخر وارد است، و اكثر روايات موافق است با اين تكبير و اين زيادتى را ندارند و بهر سه نحو خوبست و اختلاف بسيار در اين تكبير هست در ميان قدما و مى‏بايد كه به ايشان رسيده باشد و اين اختلاف قرينه استحبابست، مثلا عبارت تلبيه واجب در اخبار بسيار وارد شده است همه به يك نحو است مگر عبارتى كه ذكر كرده‏اند جمعى از اصحاب كه در هيچ روايتى نديده‏ام و گذشت‏