لطفا منتظر باشید ...
سيد علي آل داود
شماره مقاله:115
آدابُ الْحَرْبِ وَ الشَّجاعَه، كتابي در آيين پادشاهي و كشورداري، شيوه‌هاي
نبرد و آراستن سپاه و راههاي دستيابي به پيروزي، شناختن انواع گوناگون اسب و اندرز
به پادشاهان در زمينه‌هاي ياد شده به زبان پارسي به نوشتة محمد بن منصور بن سعيد
ملقب به مبارك شاه و مشهور به فخرِ مدبر از نويسندگان اواخر سدة 6 و اوايل سدة
7ق/12 و 13م. اين كتاب را نويسنده در زمان پادشاهي سلطان شمس‌الدين ايلتتمش (حكومت:
7، 6 ـ633ق/1210ـ1236م)، از پادشاهان مملوك هند، در ميان ساهاي 626
ـ633ق/1229ـ1236م در 34 باب و يك مقدمه نگاشته و به او تقديم داشته است. سبك
نويسنده، برخلاف نوشته‌هاي بازمانده از سدة 7ق/13م، ساده و آسان و از پيچيدگي به
دور است و به آثار سده‌هاي 5 و 6ق/11 و 12م همچون تاريخ بيهقي شباهت بيشتري دارد.
محتويات آن را داستانهاي گوناگون تشكيل مي‌دهد كه نويسنده براي اثبات نظرهاي خود از
زندگاني پيامبران، پادشاهان ايرانِ پس از اسلام و گاهي از رويدادهاي فرمانروايان
ايران قديم، روم و هند برگزيده و با سبك ويژة خود نوشته است.
فخر مدبّر كتاب ديگري نيز به نام بحر الانساب نوشته و در مقدمة آن نسب خود را با 12
واسطه به ابوبكر بن ابي قُحافه رسانده است. پيش از اين، محققان چنين مي‌پنداشتند كه
نويسنده، كتاب ديگري به نام آداب الملوك و كفايه المملوكنيز نگاشته، ليكن با پيدا
شدن نسخة كتاب ياد شده در كتابخانة ديوان هند و بررسي آن مشخص شد كه اين كتاب همان
آداب الحرب و الشجّاعه است كه ظاهراً نويسنده در آن تجديد نظر كرده و 6 باب بر آن
افزوده و نامي تازه بر آن نهاده است. اين 6 باب را محمد سرور مولايي تصحيح كرده و
با نام آيين كشورداري به چاپ رسانده است.
آداب الحرب و الشجاعه در 1346ش به تصحيح احمد سهيلي خوانساري براساس چند نسخة خطي
به چاپ رسيده است. نسخه‌هاي خطي آن در كتابخانه‌هاي موزة بريتانيا، ملك تهران،
آسيايي بنگال و رامپور هند موجود است. نيز 2 نسخة خطي ديگر آن در كتابخانة شخصي
سهيلي خوانساري و عبدالحسين ميكده وجود دارد.
مآخذ: سهيلي خوانساري، احمد، «آداب الحرب و الشجاعه»، راهنماي كتاب، س 5، شم 3
(خرداد 1341ش)، ص 330ـ332؛ فخر مدبّر، محمد بن منصور، آداب الحرب و الشجاعه، به
كوشش احمد سهيلي خوانساري، تهران، اقبال، 1346ش، مقدمه؛ همو، آيين كشورداري (شش باب
باز ياته از آداب الحرب و الشجاعه)، به كوشش محمد سرور مولايي، تهران، بنياد فرهنگ
ايران، 1354ش، مقدمه؛ منزوي، احمد، فهرست خطي فارسي، 2/1513؛ نذيراحمد، «آداب الحرب
و الشجاعه»، راهنماي كتاب، س 6، شم 4ـ 5 (تير ـ مرداد 1342ش) ص 35ـ36، 346ـ347.
جعفر شعار ـ سيدعلي آل داود
