لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:118
آدابُ السُّلوك، عنواني براي برخي از كتابهاي عرفاني و اخلاقي كه عده‌‌اي از
عارفان و دانشمندان مسلمان به نگارش آن پرداخته‌اند. بعضي از نويسندگاني كه ذيلِ
اين عنوان كتابي دارند، بدين‌شرحند: 1. بيابانكي سمناني، علاءالدوله احمد بن محمد
بن احمد (د 736ق/1336م)، از عارفان و بزرگان صوفيه. كتاب او به زبان فارسي است و
نسخهاي از آن كه از روي دستخط نويسنده تهيه شده و تاريخ ذيقعدة 993ق/ اكتبر 1585م
دارد، در كتابخانة ملي (تهران) موجود است. علاءالدوله در اين رساله نشان مي‌دهد كه
چگونه ترك دنيا گفت و به جامة درويشان درآمد و راه حق پوييد. نيز بيان مي‌كند كه
سالك بايد چه كند تا به مقامهاي والاي عرفاني دست يابد. وي آداب سالكان را يكايك
بيان مي‌كند و از تجارب خويش در اين آداب سخنها مي‌گويد (كتابخانة ملي، فهرست خطي،
5/232)؛ 2. رشتي، سيدكاظم بن قاسم حسيني (د 1259ق/1843م)، پيشواي معروف شيخيّه.
كتاب او به زبان عربي است دربارة چگونگي سلوك يعني روش تفكر و آداب و اعمال مقرب
كنندة سالك به ذات حق كه با استشهاد به مأثورات شرعي و تأويلات آنها به نثري روان
نگاشته شده و مؤلف در پايان، روش برخي از صوفيان را نكوهيده است. نسخه‌هاي خطي اين
كتاب از روزگار نويسنده است و از آن ميان نسخهاي با تاريخ شعبان 1245ق/ ژانوية
1830م و نسخة ديگري با تاريخ 1259ق/1843م در كتابخانة آستان قدس رضوي نگهداري
مي‌شود؛ 3. شُبَّر، سيّد عبدالله بن محمدرضا بن محمد بن احمد بن علي علوي حسيني
موسوي (د 1242ق/1826م)، از مجتهدان طراز اول شيعي. كتاب او نيز به زبان عربي است.
وي در ديباچة آن مي‌گويد: برخي پنداشته‌اند كه راه رسيدن به خدا تنها مكاشفه و تحمل
رنج رياضتهاي مخترعه و خواندن اذكار و اوراد مبتدعه است با اعراض از آداب و احكام
شرعي. برخي ديگر نيز گمان برده‌اند كه راه به سوي حق تعالي تنها اداي همة اعمال
ظاهري است هرچند عامل بدانها داراي رفتارهاي بد و گرفتار آفات قلبي مانند حسد و
خودپسندي و خودنمايي و كينه باشد. مؤلف تقريباً به جمع ميان عمل به احكام ظاهري و
كوشش براي رسيدن به خلوص قلبي و طهارت نفساني معتقد است و طيّ 20 فصل، به اختصار،
عقايد درست و طاعات و معاصي «جوارحي و جوانحي» و آداب و احكام را طبق نصوص شريعت
برشمرده است (آستان قدس، فهرست، 6/367ـ 368). نسخهاي خطي از آداب السّلوك شُبَّر
مورخ پنجشنبه 15 جمادي‌الاول 1240ق (5 ژانوية 1825م) در كتابخانة آستان قدس رضوي
موجود است؛ 4. عصّار لواساني، سيد محمد بن محمود (د 1356ق/1937م). كتاب او آدابُ
السّلوك لِلرّعيّهِ و المُلوك نام دارد و به شعر فارسي است. مشار از شمارة دوم
روزنامة «كانون شعرا» نقل مي‌كند كه اين اثر از كمال‌الدين حاج محمد كريم صابوني
تاجر تهراني متخلص به ناظم است و دانسته نيست چرا سيد محمد عصار اين كتاب و چند
كتاب ديگر ناظم را به خود انتساب داده است (1/50). اين اثر در 1332ق/1913م در تهران
چاپ شده است؛ 5. گيسودراز، صدرالدين سيدمحمد بن يوسف حسيني دهلوي چَشتي (د
825ق/1422م)، عارف و صوفي معروف. كتاب او عنوان آداب سلوك دارد و به زبان فارسي است
و نسخهاي خطي از آن در مشهد در كتابخانة عبدالحميد مولوي (اكنون جزو كتابهاي
دانشكدة الهيات) موجود است؛ 6. نجم‌الدين كبري، احمد بن عمر بن محمد خوقي (خيوقي،
خيوه‌اي) خوارزمي (مق 618ق/1221م)، عارف و صوفي معروف و پايه‌گذار سلسلة كبرويّه.
كتاب او به زبان عربي است و نسخهاي خطي از آن در كتابخانة‌مركزي دانشگاه تهران
يافت مي‌شود؛ 7. نَسَفي، عبدالعزيز بن محمد (د 686ق/1287م). كتاب او به زبان فارسي
است و نسخهاي خطي از آن در دارالكتب المصريه موجود است؛ 8. نوري مازندراني، محمد
وليّ بن مهدي. كتاب او به زبان عربي است و نسخهاي خطي از آن كه تاريخ فراغت از
تأليف يا استنساخ آن چهارشنبه 10 ربيع‌الثاني 1256ق (11 ژوئن 1840م) است، در
كتابخانة آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود.
مآخذ: آقابزرگ، الذّريعه، 1/20ـ21، 9/937؛ آستان قدس، فهرست؛ بغدادي، اسماعيل پاشا،
هديّه العارفين، استانبول، 1951م، ص 222ـ223؛ شوراي ملي (سابق)، فهرست خطي، 5/232؛
طرازي، نصرالله، فهرس المخطوطات الفارسيّه، 1/2، 215، 216، 222ـ223، 241، 242؛
كتابخانة مركزي، فهرست خطي، 8/244ـ 245، 12/2604ـ 2605؛ كتابخانة ملي، فهرست خطي؛
مشار، خانبابا، فهرست چاپي فارسي؛ منزوي، احمد، فهرست خطي، 1/1011.
بخش ادبيات
