لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:234
آشوبِ اخِرُالزَّمان، رسانة تاريخي مختصري پيرامون حوادث دوران مشروطيت در
خراسان، نوشتة شيخحسيناوليايبافقي (زنده در 1330ق/1912م). نويسنده در اين رساله
که آن را در همين سال خطاب به يکي از بزرگان معاصرش نگاشته، به شرح رويدادهاي
روزگار استبداد صغير و جنگ رشيدالسلطان و ارشدالدوله پرداخته است. وي پس از
مقدمهاي کوتاه اوضاع شهر مشهد را بررسي کرده و از کشمکش ميان مشروطهخواهان و
استبدادجويان آن شهر سخن رانده است. او هرچند به تصريح از مشروطهخواهان انتقاد
نکرده و جانب مستبدان را نيز نگرفته است، ليکن از محمدعليشاه با احترامي بسيار ياد
کرده و از اينکه اين آشوبها ماية برهم خوردن اوضاع اجتماعي کشور گرديده، تلويحاً به
انتقاد پرداخته است.
حادثة بمباران حرم مطهر حضرترضا(ع) توسط نيروهاي روسي در اين رساله به تفصيل شرح
داده شده است. نويسنده که خود ناظر اين جريان بوده، پس از ختم غايله به درون حرم
راه يافته و از خسارات و کشتارهايي که در آن جا به بار آمده به گونهاي مفصل سخن
رانده و اقوال گوناگوني را که در آن روزها از تعداد کشتهها و ميزان دزديها از موزه
و کتابخانة آستانقدس در ميان مردم پراکنده بوده، برشمرده است. چنين مينمايد که او
در نقل اين مسائل جانب احتياط را نگه داشته است.
در صفحة پاياني اشاره کرده که اين رساله را در مدت 12 روز نوشته است و از اينکه به
جاي گردآوري احاديث مذهبي و پرداختن به دانشهاي ديني، به تاريخنويسي و
روزنامهنگاري روي آورده، همکارانش او را نکوهش کردهاند. روي هم، اين رساله در
روشن ساختن گوشههايي از تاريخ ولايات ايران در دوران مشروطيت و آشوبهاي پس از آن،
اثري سودمند است و براي تکميل اين قسمت از تاريخ، منبعي ارزنده به شمار ميآيد. اين
رساله يکبار در مجلة وحيد (شمـ 256-257، خرداد 1358ش) به چاپ رسيده و نسخة خطي آن
که به خط نويسنده است و آن را در تاريخ 17 جماديالاول 1330ق/4 مة 1912م تحرير کرده
در کتابخانة آستانقدس رضوي موجود است.
مآخذ: آستانقدس، فهرست، 7/3، اولياي بافقي، شيخحسين، «آشوب آخرالزمان»، وحيد، س
17، شمـ 4، 5 (خرداد 1358ش)، شمارة مسلسل 256-257، صص 51-63؛ منزوي، احمد، فهرست
خطي فارسي، 6/421.
سيدعلي آلداود
