لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:71
آثارِ جَعْفَري، كتابي دربارة تاريخ و جغرافياي منطقة فارس و جغرافياي عمومي جهان،
تأليف ميرزا محمد جعفرخان حقايق‌نگار خورموجي (1225ـ1301ق/1810ـ1884م)، از
تاريخ‌نگاران معروف اواسط دورة قاجار. در بخش اول كتاب كه دربارة فارس است، نويسنده
نخست مطالبي پيرامون تقسيمات جغرافيايي و شناخت اماكن تاريخي و مذهبي آن منطقه بيان
كرده و سپس به شرح احوال بزرگان و دانشمندان و وزيران و سياستمداران معروف آنجا
پرداخته است. عنوانهاي كتاب بر حسب تقسيم‌بندي مؤلف چنين است: فضيلت فارس، حالات
فارس، كيفيات شيراز، مساجد شيراز، بقاع شيراز، مدارس شيراز، حكام شيراز و فارس،
وزراي فارس، علماي فارس، مشايخ فارس، شعراي فارس، بلوكات فارس، ايلات فارس و جزاير
فارس. بخش دوم كتاب، جغرافياي عمومي جهان است كه با استفاده از پژوهشهاي اروپايي
تدوين شده است. نويسنده دراين بخش، نخست كشورهاي جهان را به ترتيب قاره‌ها تقسيم
كرده و سپس با اجمال به شرح يكايك آنها پرداخته است. اين بخش با قارة آسيا و كشور
ايران آغاز گشته و در ضمن ان تاريخ بسيار فشردة اين كشور از آغاز تا زمان تأليف
كتاب شرح داده شده است.
حقايق نگار اين كتاب را در زمان اقامت خود در شيراز نوشته و آن را به سال
1276ق/1859م در تهران به خط ميرزا آقا كمره‌اي به چاپ رسانده است. نسخة چاپي داراي
396 صفحه است كه 206 صفحة آن به ايالت فارس و بقيه به جغرافياي جهان اختصاص دارد.
افزون بر نسخة چاپي كه به كلي ناياب است، از اين كتاب چند نسخة خطي در كتابخانه‌هاي
شوراي ملي (سابق)، دكتر مفتاح و صدرالدين محلاتي موجود است.
اين كتاب را آقا بزرگ تهراني (1/7) به ميرزا جعفرخان مشيرالدوله نيز نسبت داده و به
دنبال وي خانبابا مشار صريحاً آن را از مشيرالدوله دانسته است و هر دو انتساب آن را
به حقايق نگار نيز ياد كرده‌اند، ليكن آقا بزرگ در مستدركات الذريعه (26/10) اين
اشتباه را تصحيح كرده است.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعه، 1/7، 26/10؛ بامداد، مهدي، تاريخ رجال ايران، تهران، زوار،
1347ـ1353ش، 5/221، 222؛ خورمرجي، ميرزا جعفرخان، حقايق الاخبار ناصري، به كوشش
حسين خديوجم، تهران، نشرني، 1363ش، مقدمه؛ همو، نزهه‌الاخبار، نسخة خطي كتابخانة
شوراي ملي (سابق)، شم 5007، مقدمه؛ ركن‌زادة آدميت، محمدحسين، دانشمندان و سخن
سرايان فارس، تهران، اسلاميه، 1338ش، 2/286ـ287؛ زهرايي، فضل‌الله، «حاجي ميرزا
جعفرخان حقايق نگار خورموجي»، يغما، س 17، شم 9 (آذر 1343ش)، ص 431ـ 435؛ شوراي
ملي (سابق)، فهرست خطي، 6/183، 14/304ـ 305؛ فرصت شيرازي، محمدنصير، آثار عجم،
بمبئي، 1314ق، ص 542؛ فسايي، ميرزا حسن، فارسنامة ناصري، تهران، 1313ق، ص 79، 155،
208، كتابخانة مركزي و مركز اسناد، فهرست ميكروفيلمها، 1/1؛ كتابخانة مركزي، فهرست
خطي، 5/271؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپي فارسي، 1/36؛ منزوي، احمد، فهرست خطي فارسي،
6/30ـ39.
سيدعلي آل‌داود
