لطفا منتظر باشید ...
1- ارتباط واجبات و محرَّمات با توبه
تا حال دانستيم كه توبه از معصيت و گناه، يعني: توبه از «تركِ واجب» و «انجامِ حرام»، خود واجب است و بايستي فوراً انجام گيرد. و نيز آگاه شديم كه توبه عبارتست از: پشيماني از گناهي كه انجام شده و تصميم به تركِ آن است براي هميشه.[1]قبل از ادامة بحث، صفحة بعد را با دقّت نگاه كنيد. پس از تأمل در آن به سؤالات زير پاسخ دهيد:1. اگر ندانيم كه چه كارهائي بر ما واجب است، آيا احتمال دارد كه برخي از آنها را انجام ندهيم و ندانسته گرفتار «تركِ واجب» شويم؟2. اگر در اينصورت، گرفتار «تركِ واجب» شديم، آيا متوجّه خواهيم شد كه معصيت و گناه كرده‌ايم؟3. در چنين وضعي، كه معصيت و گناه از ما سر زده است، و ما از آن غافليم، آيا توجّه خواهيم داشت كه توبه در اين مورد بر ما واجب شده است؟بديهي است آنكه واجبات خويش را نشناسد، نمي‌تواند تشخيص دهد كه در چه مواردي گرفتارِ «تركِ واجب» است. پس او به گناهان خود درآن موارد يعني «تركِ واجباتِ خويش» آگاه نخواهد بود، و او هرگز از اين جهات خود را در معرض فريضه توبه نمي‌بيند، چرا كه خود را دور از گناه مي‌پيندارد. بنابراين توبه از «تركِ آن واجبات» براي او بي‌معناست و او هيچ وقت موفّق به توبه در آن موارد نخواهد شد، مگر آنكه آن واجبات را به عنوان «واجب» بشناسد.توبه واجب فوري است___ توبه از چه چيزي؟___ توبه از معصيت و گناه___ توبه از«تركِ واجب»_____ توبه از«انجامِ حرام»___________ چه كارهايي واجب است؟كه اگر ترك كرديم، توبه كنيم_________ چه كارهايي حرام است؟كه اگر انجام داديم، توبه كنيمبراي روشن شدن بيشترِ اين سخن، دو مثال ذكر مي‌كنيم.مثال 1
ابتدا مسئله‌اي را از رسالة حضرت امام ـ رحمة الله عليه ـ نقل مي‌كنيم:مسئله
مسائلي را كه انسان غالباً به آنها احتياج دارد واجب است آنها را ياد بگيرد.[2]دو نفر را در رابطه با اين تكليف، در نظر بگيريد:نفر اوّل به فرض اين مسئله را نمي‌داند، يعني نمي‌داند كه مسائلي را كه غالباً به آن احتياج دارد «واجب» است ياد بگيرد. مانند مسائل امر به معروف و نهي از منكر كه غالباً مورد نياز همگان است. بنابراين اگر در مورد ياد گرفتن آن مسائل اقدام نكند، نمي‌داند كه گرفتار «تركِ واجب» يعني «تركِ ياد گرفتن مسائل مورد نياز» است. براي اين فرد «توبه در زمينة اين تركِ واجب» مفهومي ندارد ـ البتّه در نظر خودش ـ چرا كه خود را مبتلا به گناه و «تركِ واجب» نمي‌بيند.اما در مقابل، نفر دوّم كه فرضاً اين مسئله را مي‌داند، اگر در ياد گرفتن مسائلي كه غالباً به آنها احتياج دارد ـ مانند مسائل باب امر به معروف و نهي از منكر كه ذكر شد ـ كوتاهي كرده باشد، توبه از اين «تركِ واجب» برايش به عنوان يك فريضه و واجب مطرح است و امكان توبه براي او وجود دارد، زيرا در اين حال او خود را در اين مورد گرفتار معصيت و گناه مي‌بيند. و توبة او به اين است كه: از كوتاهي گذشتة خود در اين زمينه پشيمان باشد، و در اولين زمان ممكن به ياد گرفتن آن احكام و مسائل اقدام كند.مثال 2
مسئله‌اي از تحرير الوسيله حضرت امام (ره) در ارتباط با مساعدت فقها و كمك به آنان در امور سياسي ذكر مي‌كنيم. مساعدت فقهاء در امور سياسي براي آنها كه برايشان امكان دارد واجب كفائي است.[3]توضيح اينكه: اگر فقها در امور سياسي نياز به كمك داشتند، براي تمام كساني كه مي‌توانند در اين زمينه كاري انجام دهند، واجب است اقدام كنند، به قدري كه ديگر نياز فقها در اين مورد تأمين شود. و در آنصورت وجوب آن از ديگران برداشته مي‌شود. و اگر به قدر نياز افراد اقدام نكنند، تمامي آنها كه كوتاهي كرده‌اند معصيت كارند.با توجّه به آنچه بيان شد، حالتي را فرض كنيد كه: فقهاي بزرگوار در امور سياسي نياز به مساعدت دارند و به مقدار كفايت به اين كار اقدام نشده است. حال دو نفر را در نظر بگيريد كه براي هر دوي آنان اين كار ميسّر و ممكن است. امّا نفر اوّل از اين مسئله بي‌اطلاع است، ولي نفر ديگر اين مسئله را مي‌داند.فرد اوّل كه از اين واجب بي‌اطلاّع است، اگر به اين كار اقدام نمي‌كند، خود را از اين جهت، اصلاً گرفتار «تركِ واجب» نمي‌داند، از اين رو، در اين زمينه «توبه» را بر خود واجب نمي‌بيند و توبه در اين مورد، حتّي از فكر او نمي‌گذرد.امّا نفر دوّم كه به اين واجب، آگاه است، در صورت كوتاهي خود در انجامِ اين واجب، و توجّه به آن، «توبه» را بر خود واجب مي‌داند.نتيجه
بنابراين آنكه واجبات را در چند مورد خاصّ مثل نماز و روزه و احكام عبادي منحصر مي‌داند تصوّر او در مورد دامنه «توبه» بسيار محدود خواهد بود. اما آنكه تمامي يا اكثر واجبات خود را مي‌شناسد، مي‌داند كه دامنة «فرضية توبه» بسيار وسيع است.آنچه بيان شد، در مورد «تركِ واجبات» بود. در مورد «انجامِ محرمات» نيز همان سخنان مطرح است. دامنه توبه براي آنكه محرّمات را منحصر در شراب‌خواري و زنا و دو سه حرامِ ديگر مي‌داند با دامنه توبه در نزد آنكه محرّمات را در ابعادِ مختلف، كاملاً مي‌شناسد و به حرام بودن كارهائي از قبيل: غيبت، دروغ، استهزاء و مسخره كردنِ ديگران، اهانت و توهين به ديگران، فرار از دفاع، احتكار و ... آشناست، بسيار متفاوت است.[4]بنابراين براي اينكه تصوّر درستي از «فريضة توبه» داشته باشيم لازم و ضروري است كه واجبات و محرّمات را بشناسيم، و بدون شناخت كافي از واجبات و محرَّمات، برداشت ما از «فريضة توبه» بسيار ناقص خواهد بود.بدين جهت، با توجّه به هدفي كه در اين مجموعه مورد نظر بوده است كه همانا ارائه تصويري هر چه روشن و واضح از «فريضة توبه» در زندگي روزمرّه است ـ شناخت واجبات و محرّمات در ضمن يك فصل جداگانه، بسيار لازم است.در اين فصل عزيزان با واجبات و محرَّمات بيشتر آشنا خواهند شد.باتوجّه به اينكه حضرت امام ـ رحمة الله عليه ـ فرا گرفتن حكم هر فعلي كه از انسان صادر مي شود را واجب مي‌دانند،[5] يادگرفتن بسياري از اين واجبات و محرَّمات براي بسياري از عزيزان واجب است.چكيده سخن آنكه: شناخت واجبات و محرَّمات از پايه‌هاي اصلي بحث «توبه» است و بدون اين شناخت، تصور و برداشت صحيح از «توبه» ممكن نيست.[1]. البتّه تعريف كامل توبه در فصل 4 خواهد آمد.[2]. رساله توضح المسائل حضرت امام ـ رحمة الله عليه ـ مسئله 11.[3]. تحرير الوسيله حضت امام ـ رحمة الله عليه ـ، ج 1، كتاب الامر بالمعروف و النهي عن المنكر، ختام فيه مسائل، مسئله 4.[4]. رجوع شود به ضميمة اين فصل.[5]. عروة الوثقي، ج 1، ص 11، مسئله 29.
