امام خمینی، انقلاب اسلامی و ادبیات معاصر نسخه متنی

نفس گرم امام

دومين روز كنگره از ساعت 9 صبح يكشنبه 19مهرماه در سالن سخنراني نگارستان امام خميني باتلاوت آياتي از كلام‏اللّه مجيد آغاز شد. سپس آقاي دكتر رزمجو سخنراني خود را آغاز كردند و دربارؤ فضيلت كه ازشجاعت ناشي مي‏شود نكاتي را متذكر شدند و سپس مصداقهايي از زندگي امام خميني و اهل دل بودن وعارف بودن ايشان را شرح دادند و گفتند: امام علاوه بر معرفت استدلالي به معرفت شهودي نيز رسيده بودند و دليل آنهم كتابهايي مانند سرالصلاة، تفسير سورؤ حمد، چهل حديث و حتي نامه به گورباچف است كه همه حاكي از معرفت شهودي امام است و يا اين وصيت‏نامؤ سياسي ـ الهي و مخصوصاً ديوان مستطاب ايشان كه در آن حضرت امام چهرؤ يك عارف را دارد كه از رمز و رازهاي كمال و عشق و عرفان آگاه است. لازمؤ معرفت شهودي تهذيب نفس و عبادت است كه سرتاسر زندگي امام در تحصيل علم و تهذيب نفس سپري شد.

سخنران آنگاه ابياتي را از ديوان امام خواندند از جمله ابيات زير:

سخنران سپس با اشاره به درد آگاهي و علم شهودي امام همچنين شجاعت امام از دوران جواني، يكي از رباعيات دوران جواني حضرت امام را كه عليه استبداد رضاخاني سروده بودند قرائت كرد:

وي سپس شخصيت امام را عامل اساسي تاثير در شعراي انقلاب شمرد و با خواندن اشعاري از آقاي حميد سبزواري و يادآوري شعر خون نامؤ خاك آقاي نصراللّه مرداني گفت: اين عظمت امام بود كه اين گونه بر شعرا اثر كرد و اين آميزؤ حماسه و عرفان در ادبيات معاصر ناشي از وجود امام است. نفس گرم امام براي شعراي متعهد ما الهام بخش بود.

تازگي مضامين

سخنران بعدي آقاي دكتر كاوس حسنلي بودند كه مقاله خود را تحت عنوان پرتويي از منشور ولي اللّه اعظم در ادبيات فارسي عرضه كردند. سخنران ابتدا گزارشي را از تحقيق دربارؤ سيماي حضرت اميرالمومنين عليه السلام در سه كتاب مجموعه شعر مربوط به وصف آن حضرت بيان كردند و دربارؤ نحوه آمارگيري سروده‏هاي غيرتكراري و چگونگي فيش برداري از كتابهاي مزبور كه شامل عناويني مانند ولايت حضرت امير، وصايت، شجاعت، شفاعت، غدير، ولادت در كعبه، جود و بخشش، خداگونگي، ذوالفقار دلدل(اسب آن حضرت)و... مي‏شود و تعداد دفعات تكرار اين عناوين را توضيح دادند و نتيجه‏گيري كردند كه كداميك از اين موضوعات بيشترين اشعار و كداميك كمترين را به خود اختصاص داده است. مثلاً ولايت حضرت امير با 148 فيش در بالاترين مرتبه و نهج البلاغه با 10 فيش در كمترين مورد موضوع شعر قرار داد.

سخنران سپس با مقايسؤ اشعار قبل او بعد از انقلاب اسلامي تازگي مضامين، و ديدگاه بعد از انقلاب شعرا را چه در قالبهاي كهن و چه در قالبهاي نو دربارؤ حضرت علي عليه السلام مورد تاييد و تاكيد قرار دادند.

شعر انقلاب

سخنران بعدي آقاي دكتر مجتبي جوادي‏نيا بودند كه به علت طولاني بودن مقاله خود تحت عنوان نگاهي به شعر انقلاب اسلامي بخشي از آن را براي حاضرين بيان كردند. وي در اين بخش ابتدا از ويژگي اساسي شعر انقلاب كه به صورت كامل در جهت اهداف و آرمانهاي ملتي است كه شاعر از متن آن برخاسته، گفت: شعر انقلاب زبان يك ملت و شرح حال يك امت است. هدفدار و سازنده و مردمي است. شعر دربارها و ميخانه‏ها و عشرتكده‏ها نيست. قضاوت در مورد شعر انقلاب اندكي دشوار است. بعضي‏ها معتقدند دربارؤ آثار ادبي هر دوره بايد پس از گذشتن حداقل 50 سال قضاوت كرد لاكن در اين صورت توجهي به مقتضيات زماني و مكاني مبذول نخواهد شد.

سخنران در تعريف شعر انقلاب گفت: شعر انقلاب اسلامي، شعر مردمي به معناي واقعي آن است، شاعر همدوش، همسنگر، همدل و همزبان مردم است. با درد مردم رنج مي‏برد و با شادي آنان شاد مي‏شود. اگر به شعر انقلاب اسلامي به گونؤ باغستاني سرسبز بنگريم، سه درخت تناور سر به فلك كشيده از لحاظ موضوع سخن توجه‏مان را جلب مي‏كند: امام، شهدا و جنگ سه درخت تناور باغستان شعر شاعران مسلمانند.

دكتر جوادي‏نيا دربارؤ ويژگيهاي شعر انقلاب اسلامي گفت: شعر در عصر انقلاب اسلامي فارغ از هياهوي روشنفكر م‏آبانؤ دورانهاي پيش ـ كه البته بيشتر به سازش با طاغوت منجر مي‏شد ـ جايگاه حقيقي خود را در ميان عامؤ مردم به دست آورده است. شاعران انقلاب، فرزندان زمانؤ خويشند.

وي ضمن اشاره به تاثير وقايع بزرگ و انقلابها بر سروده‏ها و احساس شاعران ويژگيهاي اساسي شعر انقلاب اسلامي را به اين شرح برشمرد:

1ـ غفلت‏ستيزي و دعوت به بيداري

2ـ بازگشت به خويشتن و مبارزه با طبقه روشنفكر غربزده

سخنران در اين قسمت گفت: مساله بازگشت به خويشتن كه قبلاً به شكل جدي و دقيق توسط متفكراني همچون سيدجمال‏الدين اسدآبادي، اقبال لاهوري، دكتر شريعتي، جلا آل احمد و... مطرح شده بود به قلمرو شعر نيز راه يافت:

روزي كه روشنفكر در كوچه‏هاي شعر پرآشوب؛

دور از هياهوها عرق مي‏خورد، با جانفشاني حزب‏اللّه،

تاريخ اين ملت ورق مي‏خورد.

3ـ بازگشت به عشق آسماني و عارفانه

در عصر پيش از انقلاب سرودن شعر گناه‏آلود (كفرگونه) و با محتواي عشق مجازي و صوري رواج داشت و حتّي گاهي به حوزه مقدسترين ارزشهاي دين حمله مي‏شد ولي در عصر انقلاب شعر عارفانه شاعران را در مي‏يابد و عشق همراه با شهادت خون، ايثار و... همراه است.

درختان را دوست مي‏دارم

كه به احترام تو قيام كرده‏اند/ و آب را

كه مهر مادر توست/

خون تو شرف را سرخگون كرده است/

شفق آينه‏دار نجابتت

و فلق‏محرابي كه/ تو در آن

نماز صبح شهادت گزارده‏اي/

سيد علي موسوي گرمارودي

4ـ انتظار موعود

انتظار سازنده و مثبت براي آمدن كسي كه عدالت را جايگزين ظلم و جور مي‏كند و حاكميت مستضعفين را تضمين مي‏نمايد.

عليرضا قزوه

5ـ پيوند حماسه و عرفان

پيوندي كه ميان حماسه و عرفان در شعر دفاع مقدس شكل گرفته و از آغاز شكل‏گيري شعر انقلاب بويژه در قالب غزل نمود عيني يافته، خود جرياني را در شعر انقلاب پديد آورده كه مي‏توان آن را غزل ـ حماسه ناميد. از پيشروان اين جريان مي‏توان به عباس صادقي (پدرام) اشاره كرد، همچنين نصراللّه مرداني كه در پيوند حماسه و عرفان نقش عمده‏اي داشته است.

يا

6ـ ورود مسايل سياسي و اجتماعي به شعر انقلاب

مسايل سياسي و اجتماعي از ديرباز در شعر فارسي مجال بروز و ظهور يافته‏اند و شعراي بسياري اشعار ارزشمندي در اين موضوع سروده‏اند اما انقلاب اسلامي ايران، با توجه به اينكه شگفت انگيزترين پديدؤ سياسي چند دهه اخير در جهان معاصر است شعر انقلاب اسلامي نيز پيوند خاصي با مسايل سياسي و اجتماعي دارد و موضوعاتي نظير ياد شهيدان، نكوهش رياكاران و زراندوزان و مرفهين بي‏درد، بيان رنجهاي مردم، رحلت امام خميني، وفات يا شهادت ياران انقلاب و... در شعر انقلاب جلوؤ خاصي دارد.

ادبيات و جهاد اكبر

نفر بعدي كه به سخنراني پرداخت آقاي دكتر يحيي يثربي بودند وي در سخنان خود ادبيات را محصول ظريف‏تر شدن هنرمند دانست و گفت: هنرمند چيزهايي را مي‏بيند كه در بينش روزمره ديگران نيست. هنر از روزمرّگي بالاتر است. هنرمند از زيبايي و شكوه متاثر مي‏شود. در حكومت آرماني چه چيزي است كه بر هنرمند اثر مي‏گذارد. قطعاً دعوت به حكومت اسلامي، دعوت به حكومت آرماني است. در حكومتهاي ديگر نيز نيازهاي مردمي(اگر حكومت مردمي باشد) و نيازهاي حاكمان(اگر حكومت ديكتاتوري باشد) مورد نظر است ولي در حكومت آرماني، ما از اين حد بالاتر مي‏رويم.

سخنران سپس با قرائت بعضي از آيات قراّن كريم و تاكيد بر اينكه به سوي خدا رفتن نه به مفهوم ترك دنياست كه سعادت از همين زندگي دنيوي آغاز مي‏شود ، گفت: در نظام اسلامي دعوت به زندگي آرماني سه مرحله دارد: مرحله تاسيس، مرحلؤ دفاع و مرحلؤ ترويج .

وي سپس به بيان چگونگي مراحل مزبور و مسئوليت اديب پرداخت و تاثير انقلاب اسلامي را بر شعراي معاصر با قرائت اشعاري از آنان بيان كرد و در خاتمه طي بحثي دربارؤ جهاد اكبر و لزوم پرداختن به اين امر به عنوان يك عرصه وسيع براي كارهاي ادبي بايادآوري عظمت حضرت امير در جنگ با دشمن و رفتار با اسير پيشنهاد كرد با توجه به اين نمونه‏هاي تاريخي مسايلي از حوزؤ جهاد با نفس و جهاد اكبر ـ همانگونه كه دربارؤ جهاد اصغر و جنگ تحميلي چنين شد ـ به تصوير كشيده شود و در عرصه ادبيات مورد توجه قرار گيرد. وي سپس با خواندن غزلي به سخنان خود خاتمه داد.