اهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ - تفسیر نور سوره حمد نسخه متنی

اهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ

ترجمه

(خداوندا!) ما را به راه راست هدايت فرما.

نكته ها

در قرآن مجيد دو نوع هدايت مطرح شده است:

الف: هدايت تكوينى، نظير هدايت زنبور عسل كه چگونه از شهد گلها بمكد و چگونه كندو بسازد. و يا هدايت و راهنمايى پرندگان در مهاجرت هاى زمستانى و تابستانى. آنجا كه قرآن مى فرمايد:ربّنا الّذى اعطى كلّ شى ء خلقه ثم هدى (43) بيانگر اين نوع از هدايت است.

ب: هدايت تشريعى كه همان فرستادن انبياى الهى و كتب آسمانى براى هدايت بشر است.

كلمه ى صراط (44) بيش از چهل مرتبه در قرآن آمده است. انتخاب راه و خط فكرى صحيح، نشانه ى شخصيت انسان است.

راههاى متعدّدى در برابر انسان قرار دارد كه او بايد يكى را انتخاب كند:

راه خواسته ها وهوس هاى خود.

راه انتظارات وهوس هاى مردم.

راه وسوسه هاى شيطان.

راه طاغوت ها.

راه نياكان و پيشينيان.

راه خدا و اولياى خدا.

انسان مؤمن، راه خداوند واولياى او را انتخاب مى كند كه بر ديگر راهها امتيازاتى دارد:

الف: راه الهى ثابت است، بر خلاف راه هاى طاغوت ها و هوس هاى مردم و هوس هاى شخصى كه هر روز تغيير مى كنند.

ب: يك راه بيشتر نيست، در حالى كه راه هاى ديگر متعدّد و پراكنده اند.

ج: در پيمودن آن، انسان به مسير و مقصد مطمئن است.

د: در پيمودن آن، شكست و باخت وجود ندارد.

راه مستقيم، راه خداست. انّ ربّى على صراطٍ مستقيم (45)

راه مستقيم، راه انبياست. انّك لَمِن المرسلين على صراطٍ مستقيم (46)

راه مستقيم، راه بندگى خداست. و أنِ اعبدونى هذا صراط مستقيم (47)

راه مستقيم، توكّل وتكيه بر خداست. مَن يعتصم باللّه فقدهُدىَ الى صراطمستقيم (48)

راه مستقيم، يكتاپرستى و تنها يارى خواستن از اوست. (49)

راه مستقيم، كتاب خداوند است. (50)

راه مستقيم، راه فطرت سالم است. (51)

انسان، هم در انتخاب راه مستقيم و هم در تداوم آن بايد از خدا كمك بگيرد. مانند لامپى كه روشنى خود را هر لحظه از نيروگاه مى گيرد.

در راه مستقيم بودن، تنها خواسته اى است كه هر مسلمان، در هر نماز از خداوند طلب مى كند، حتّى رسول اللَّه صلى الله عليه وآله و ائمّه اطهار عليهم السلام از خداوند ثابت ماندن در راه مستقيم را مى خواهند.

انسان بايد همواره، در هر نوع از كارهاى خويش، اعم از انتخاب شغل، دوست، رشته ى تحصيلى وهمسر، راه مستقيم را از خداوند بخواهد. زيرا چه بسا در عقايد، صحيح فكر كند، ولى در عمل دچار لغزش شود و يا بالعكس. پس هر لحظه، خواستن راه مستقيم از خدا، ضرورى است.

راه مستقيم مراتب و مراحلى دارد. حتّى كسانى كه در راه حقّ هستند، مانند اولياى خداوند، لازم است براى ماندن در راه و زيادشدن نورِ هدايت، دعا كنند. والّذين اهتدوا زادَهم هُدى (52)

راه مستقيم، همان راه ميانه و وسط است كه حضرت على عليه السلام مى فرمايد: اليمين و الشمال مضلّة و الطريق الوسطى هى الجادّة (53) انحراف به چپ و راست گمراهى و راه وسء جاده ى هدايت است.

راه مستقيم يعنى ميانه روى واعتدال واحتراز از هر نوع افراط وتفريء چه در عقيده و چه در عمل. يكى در عقايد از راه خارج مى شود وديگرى در عمل و اخلاق. يكى همه كارها را به خدا نسبت مى دهد، گويا انسان هيچ نقشى در سرنوشت خويش ندارد. و ديگرى خود را همه كاره و فعّال مايشاء دانسته و دست خدا را بسته مى داند. يكى رهبران آسمانى را همچون مردمان عادى و گاهى ساحر و مجنون معرّفى مى كند و ديگرى آن بزرگواران را در حدّ خدا مى پندارد. يكى زيارت امامان معصوم و شهدا را بدعت مى داند و ديگرى حتّى به درخت و ديوار، متوسل شده و ريسمان مى بندد. يكى اقتصاد را زير بنا مى داند و ديگرى، دنيا و امورات آن را ناديده مى انگارد.

در عمل نيز يكى غيرت نابجا دارد و ديگرى همسرش را بى حجاب به كوچه و بازار مى فرستد. يكى بخل مى ورزد و ديگرى بى حساب سخاوت به خرج مى دهد. يكى از خلق جدا مى شود و ديگرى حقّ را فداى خلق مى كند.

اينگونه رفتار وكردارها، انحراف از مسير مستقيم هدايت است. خداوند دين پا برجا واستوار خود را، راه مستقيم معرّفى مى كند. (54) در روايات آمده است كه امامان معصوم عليهم السلام مى فرمودند: راه مستقيم، ما هستيم. (55) يعنى نمونه ى عينى و عملى راه مستقيم و اسوه و الگو براى قدم برداشتن در راه، رهبران آسمانى هستند. آنها در دستورات خود درباره ى تمام مسائل زندگى از قبيل كار، تفريح، تحصيل، تغذيه، انفاق، انتقاد، قهر، صلح و علاقه به فرزند و ... ، نظر داده و ما را به اعتدال و ميانه روى سفارش كرده اند. (56) جالب آنكه ابليس در همين صراطِ مستقيم به كمين مى نشيند. (57)

در قرآن و روايات، نمونه هاى زيادى آمده كه در آنها به جنبه ى اعتدال، تأكيد و از افراط و تفريط نهى شده است. به موارد ذيل توجّه كنيد:

كلوا و اشربوا و لاتسرفو (58) بخوريد و بياشاميد، ولى اسراف نكنيد.

لا تَجعل يدك مَغلولةً الى عُنقك و لاتبسُطها كلّ البَسط (59) در انفاق، نه دست بر گردن قفل كن - دست بسته باش - و نه چنان گشاده دستى كن كه خود محتاج شوى.

الّذين اذا أنفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قوام (60) مومنان، به هنگام انفاق نه اهل اسرافند و نه اهل بخل، بلكه ميانه رو هستند.

لا تجهر بصلوتك و لاتخافت بها وابتغ بين ذلك سبيل (61) نماز را نه بلند بخوان ونه آهسته، بلكه با صداى معتدل نماز بخوان.

نسبت به والدين احسان كن؛ و بالوالدين احسان (62) امّا اگر تو را از راه خدا بازداشتند، اطاعت از آنها لازم نيست. ان جاهداك على ان تشرك بى... فلاتطعهم (63)

پيامبر هم رسالت عمومى دارد؛ و كان رسولاً نبيّ (64) و هم خانواده خويش را دعوت مى كند. و كان يأمر اهله بالصلوة (65)

اسلام هم نماز را سفارش مى كند كه ارتباط با خالق است؛ اقيموا الصلوة و هم زكات را توصيه مى كند كه ارتباط با مردم است. اتوا الزكوة (66)

نه محبت ها شما را از گواهى حقّ منحرف سازد؛ شهداء لِلّه و لو على انفسكم (67) و نه دشمنى ها شما را از عدالت دور كند. و لا يَجرِمنّكم شَنئان (68)

مؤمنين هم دافعه دارند؛ أشداء على الكفار و هم جاذبه دارند. رحماء بينهم (69)

هم ايمان و باور قلبى لازم است؛ امنو و هم عمل صالح. عملوا الصالحات (70)

هم اشك و دعا و درخواست پيروزى از خدا لازم است؛ ربّنا افرغ علينا صبر (71) و هم صبورى وپايدارى در سختى ها. عشرون صابرون يغلبوا مأتين (72) شب عاشورا امام حسين عليه السلام هم مناجات مى كرد و هم شمشير تيز مى كرد.

روز عرفه و شب عيد قربان، زائر خانه ى خدا دعا مى خواند و روز عيد بايد در قربانگاه با خون آشنا شود.

اسلام مالكيّت را مى پذيرد، الناس مسلّطون على اموالهم (73) ولى اجازه ضرر زدن به ديگرى را نمى دهد و آن را محدود مى سازد. لا ضَرر و لا ضِرار (74)

آرى، اسلام دين يك بعدى نيست كه تنها به جنبه اى توجّه كند و جوانب ديگر را فراموش كند، بلكه در هر كارى اعتدال وميانه روى وراه مستقيم را سفارش مى كند.

پيام ها :

1- همه ى هستى، در مسيرى كه خداوند اراده كرده در حركتند. خدايا! ما را نيز در راهى كه خود دوست دارى قرار بده. اهدنا الصراط المستقيم

2- درخواست هدايت به راه مستقيم، مهم ترين خواسته ى يكتاپرستان است. ايّاك نعبد... اهدنا الصراط المستقيم

3- براى دست يابى به راه مستقيم، بايد دعا نمود. اهدنا الصراط المستقيم

4- ابتدا ستايش، آنگاه استمداد و دعا. الحمدللَّه... اهدن

5 - بهترين نمونه استعانت از خدا، درخواست راه مستقيم است. ايّاك نستعين اهدنا اهدنا الصّراط المستقيم

43-طه، 50.
44-صراط در قيامت نام پلى است بر روى دوزخ كه همه ى مردم بايد از روى آن عبور كنند.
45-هود، 56.
46-يس، 3 تا 4.
47-يس، 61.
48-آل عمران، 101.
49-بنا بر اينكه الف و لام در الصراط اشاره به همان راه يكتاپرستى در آيه قبل باشد.
50-بنابر روايتى در تفسير مجمع البيان، ج 1، ص 58.
51-بنابر روايتى از امام صادق عليه السلام در تفسير صافى، ج 1، ص 86.
52-كسى كه مى گويد الحمدللَّه ربّ العالمين الرّحمن الرّحيم... مراحلى از هدايت را پشت سر گذارده است، بنابراين درخواست او، هدايت به مرحله بالاترى است.
53-بحار، ج 87، ص 3.
54-قل انّنى هَدانى ربّى الى صراط مستقيم انعام، 161.
55-تفسير نورالثقلين، ج 1 ص 20.
56-در اين باره مى توان به كتاب اصول كافى، باب الاقتصاد فى العبادات مراجعه نمود.
57-شيطان به خدا گفت: لاقعدنّ لهم صراطك المستقيم اعراف، 16.
58-اعراف، 31.
59-اسراء، 29.
60-فرقان، 67.
61-اسراء، 110.
62-بقره، 83.
63-لقمان، 15.
64-مريم، 51.
65-مريم، 15.
66-بقره، 43.
67-نساء، 135.
68-مائده، 8.
69-فتح، 9.
70-بقره، 25.
71-بقره، 250.
72-انفال، 65.
73-بحار، ج 2، ص 272.
74-كافى، ج 5، ص 28.