نهضت های اسلام صد ساله اخیر نسخه متنی

قيام كرده بودند ، " اهل التسويه " خوانده شدند و چون آيه كريمه فوق را شعار قرار داده بودند " شعوبيه " ناميده شدند ، اما متأسفانه خود شعوبيه در همان مسير انحرافي افتادند كه عليه آن بپا خاسته بودند يعني مسير افكار و احساسات نژاد پرستانه و قوميت گرايانه ، و به همين دليل تنفر عناصر مؤمن حقيقتجو و عدالتخواه اسلامي را عليه خود بر انگيختند . در حقيقت انحراف شعوبيه از مسير اصلاحي اولي را نيز بايد به حساب شانس عباسيان گذاشت ، و شايد خود عباسيان دست داشتند

 در اينكه ايرانيان را از شاهراه شعارهاي عدالتخواهانه اسلامي به بيراهه شعارهاي نژادپرستانه ايراني منحرف سازند . حمايت شديد خلفاي عباسي از شعوبيان افراطي كه در تاريخ به وضوح پيدا است مؤيد اين فرضيه است . جنبشهاي اصلاحي اسلامي ، برخي فكري ، برخي اجتماعي و برخي ديگر هم فكري بوده و هم اجتماعي . نهضت غزالي يك نهضت فكري محض بود . او فكر مي كرد علوم اسلامي و انديشه هاي اسلامي آسيب ديده است ، در صدد " احياء علوم دين " برآمد .

 نهضتهاي علويين يا نهضت سربداريان نهضتي اجتماعي عليه حكام زمان بود . نهضت اخوان الصفا ، هم فكري بود و هم اجتماعي . برخي از نهضتها پيشرو بوده مانند همانها كه نام برديم ( 1 ) ، و برخي ارتجاعي بوده مانند نهضت اشعري در قرن چهارم ، و نهضت

. 1 البته نهضت غزالي از بعضي جهات پيشرو بوده و از بعضي جهات ديگر نه . كتاب محجةالبيضاء مرحوم فيض هر دو جنبه كار غزالي را آشكار مي كند.