گزارشي از اجراي طرح حفظ موضوعي قرآن كريم: آيه‏هاي قرآن، آيه‏هاي زندگي است - آیه های قرآن، آیه های زندگی است نسخه متنی

گزارشي از اجراي طرح حفظ موضوعي قرآن كريم: آيه‏هاي قرآن، آيه‏هاي زندگي است

عليرضا قاسمي

از ابتداي تابستان سال جاري شبكه‏هاي گوناگون صداي جمهوري اسلامي ايران و ساير رسانه‏هاي وابسته به سازمان صدا و سيما، پخش برنامه‏هاي آموزشي قرآني تحت عنوان "آيه‏هاي زندگي" را در دستور كار خود قرار دادند و همزمان كتابي با همين نام و در شمارگان بالا بر گيشه كتابفروشي‏ها رخ‏نمايي كرد چنين تمهيداتي خبر از اجراي يك طرح برنامه‏ريزي‏شده و گسترده مي‏داد. گزارشي كه پيش‏رو داريد جهت آگاهي از جزئيات اين طرح و اهداف مجريان آن تهيه شده است.

مقام رهبري در آبان‏ماه سال 1380 در جريان ضيافت افطار با حضور جمعي از دست‏اندركاران و متوليان امور قرآني كشور، ضمن اشاره به لزوم توجه نسبت به روخواني صحيح قرآن كريم تأكيد كردند: علاوه‏بر آن و بيش از آن بايد فراگيري معاني قرآن در جامعه گسترش يابد.

شايد اين سخن ناشي از نيازي بود كه حاكميت اسلامي به‏دليل بروز برخي نشانه‏هاي دوري بدنه جامعه به‏ويژه جوانان از قرآن كريم از سويي و توجه بيشتر مسئولان و متوليان امر دين و قرآن به مسائل و مصاديق ظاهري مذهب، احساس مي‏كرد.

متعاقب چنين فرماني - و يا حتي مدّتي پيش از آن - نهادهاي مختلفي سعي كردند تا با برنامه‏ريزي و اجراي برنامه‏هاي خاص قرآني همچون جشنواره‏ها، مسابقات و محافل قرآني آرمان مهم و اساس توجه به معاني و مفاهيم قرآن را جامه عمل بپوشانند كه از جمله آنها سازمان صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران و مشخصاً "راديو قرآن" بودند كه با الهام از دستور رهبر انقلاب طرح چندرسانه‏اي "آيه‏هاي زندگي" را در دستور كار خود قرار دادند. آنها پيش از آن، تجربه موفقيت‏آميز اجراي مسابقه قرآني "عطر قرآن، طعم رمضان" را داشتند كه با استقبال ده‏ها هزار نفر از شنوندگان راديو قرآن مواجه شده بود.

حسين اسكندري مدير برنامه آيه‏هاي زندگي و موءلف كتابي به همين نام مي‏گويد: «سه ماه تابستان كه هنگام فراغت بخشي عمده‏اي از مردم است، فرصت مناسبي به شمار مي‏رود تا بتوانيم طرحي را كه از مدت‏ها پيش به‏دنبال اجراي آن بوديم، عملي كنيم، همان‏طور كه مي‏دانيد ما قبلاً تجربه اين كار را داشتيم كه اگر قرآن كريم را در قالب‏هاي كاربردي و موضوعي درآوريم مورد استقبال فراوان قرار خواهد گرفت. نمونه آن را رمضان سال قبل و در برنامه "عطر قرآن، طعم رمضان" داشتيم كه اين برنامه علاوه‏بر آن‏كه شنونده زيادي داشت تعداد بسياري نيز در مسابقه مربوط به آن شركت كردند. در مورد قرآن كريم دو نكته موردتوجه بوده است: اول اين‏كه قرآن موثق‏ترين سند قابل‏اتكا براي برنامه‏هاي گوناگون زندگي است، از اين‏رو تدبر در قرآن امري ضروري و بايسته به نظر مي‏رسد. از طرف ديگر مسئله حفظ قرآن نيز مطرح است كه علاوه‏بر آن‏كه اين روزها با اقبال عمومي مواجه است، عملي بسيار مقدس و پسنديده به‏شمار مي‏رود. ما در طرح آيه‏هاي زندگي چنين ديدگاهي را مدّنظر داشته‏ايم.

امروز بسياري از مردم ما گرفتار چالش‏هاي كاري و اقتصادي‏اند پس وظيفه ماست كه آنها را به‏سوي شيوه‏هاي نوين و هدفمند سوق دهيم، روش‏هايي كه هم شامل روخواني شود، هم مفاهيم را دربر بگيرد و هم تمسك به قرآن را از طريق به‏يادسپاري و حفظ بيشتر كند. اين مفاهيم و معاني، دريايي بسيار عميق است كه علوم مختلف كلام، منطق و حكمت، همه را در خود دارد اما آنچه بيشتر مدنظر ما بوده پرداختن به نيازهايي است كه مي‏توانسته در حيات اجتماعي - فرهنگي جامعه موءثر واقع شود. هدف اصلي و آرماني ما - كه براي نيل به آن به همت و ياري دوست‏داران قرآن، رجاء واثق داريم - اين است كه آيات قرآني در همه مقوله‏ها قابل رجوع باشد».

وي سپس به موضوع حريم‏هاي كاذب پيرامون قرآن كريم اشاره مي‏كند و مي‏گويد: بسياري از مردم و نيز برخي از عالمان دين، ميان خود و ديگران - نسبت به قرآن - ديواره‏هاي غيرقابل نفوذي ساخته‏اند و اين كار بسياري از حقايق اصيل كتاب خداوند را نامشكوف باقي گذارده است. البته برخي حريم‏ها و خط‏هاي قرمز وجود دارد كه ناشي از وجود خاكي انسان در مقابل وجود آسماني قرآن عزيز است اما اين دليل نمي‏شود كه در قرآن غور نكنيم و به پژوهش در آن دست نزنيم. ما معتقديم قرآن كريم كتاب زندگي است و قابليت پاسخ به همه سوءالات حيات روزمره انسان را دارد. ما نمي‏گوييم با طرح "آيه‏هاي زندگي" به هدف خود رسيده‏ايم اما معتقديم كه گام اول را برداشته‏ايم».

اسكندري آن‏گاه درباره شيوه تدوين كتاب آيه‏هاي زندگي اين‏گونه توضيح مي‏دهد: «ابتدا كتاب را براي 313 موضوع فصل‏بندي كرديم. اين عدد يادآور داستان ياران مقاوم حضرت طالوت در نبرد با جالوت و نيز تعداد سپاهيان همراه پيامبر(ص) در جنگ بدر است و علاوه‏بر آن عدد ياران ويژه امام مهدي(عج) به هنگام قيام خواهد بود. در انتخاب آيات نيز - كه مجموعاً حدود 1200 آيه را دربرمي‏گيرد - سه مشخصه مدّنظر بوده است: اولاً جامعيت آيه در آن موضوع، ثانياً صراحت آيه و بالاخره اختصار آيه.

وي مي‏گويد كه براي تدوين اين كتاب شش‏ماه كار مداوم صورت گرفته است و كميته‏هاي تخصصي - تحقيقاتي متشكل از همكاران ما و نيز حاصل پژوهش عالمان داخلي و خارجي كمك فراواني براي ما بوده‏اند. در امور اجرايي، آستان مقدس حضرت عبدالعظيم(ع) به ياري راديو قرآن آمد و انتشارات سروش نيز در چاپ مناسب و به‏موقع آن، كوششي بليغ نشان داد. ما در اين كتاب و مجموعه‏برنامه‏هاي آيه‏هاي زندگي داعيه تفسير نداشته‏ايم اما هرجا آيات نياز به توضيح داشته است از خود آيات قرآن و يا از روايات استفاده كرده‏ايم. موضوعاتي از جمله جهان‏شناسي، خداشناسي، پديده‏ها، مرگ، برزخ و قيامت، قرآن‏شناسي، پيامبران، امامت و ولايت، حكومت اسلامي و جنبه‏هاي گوناگون انسان‏شناسي در 313 صفحه مورد بحث قرار گرفته است».

نكته جالب‏توجه اين است كه اين طرح به‏صورت چندرسانه‏اي به اجرا درآمده است. اين روحاني جوان در اين مورد مي‏گويد: «پنج شبكه راديويي، پنج شبكه تلويزيوني، يك ستون ثابت در روزنامه جام‏جم و دو سايت اينترنتي اين طرح را پوشش داده‏اند. انتشارات سروش نيز كتاب آيه‏هاي زندگي را در شمارگان 100 هزار نسخه به چاپ رسانده و با قيمت يارانه‏اي، علاوه بر ارائه در 110 فروشگاه اختصاصي در ساير كتابفروشي‏هاي معتبر سراسر كشور نيز عرضه مي‏كند. هم‏چنين مركز فوريت‏هاي كتاب ايران نيز به طريق مكاتبه‏اي كتاب را در اختيار علاقه‏مندان قرار مي‏دهد. از اين طرح، مسابقه‏اي نيز در دهه اول مهرماه 1381 برگزار مي‏شود و برندگان اين مسابقه كه به صورت كتبي و از طريق پرسش‏نامه انتخاب خواهند شد مي‏توانند به سفرهاي زيارتي مشرف شوند يا از ساير جوايز ارزنده بهره‏مند گردند».

اجراي گسترده و پرهزينه طرح آيه‏هاي زندگي اين انتظار را به‏وجود مي‏آورد كه اين مجموعه‏برنامه‏ها، تازگي يا جذابيت خاصي را نسبت به ساير برنامه‏هاي به اجرادرآمده از سوي سازمان صداوسيما و ساير نهادها در مورد قرآن داشته باشد. استفاده از بودجه عمومي نيز اين تصور را به‏وجود مي‏آورد كه كار بايد براي مردم و باب سليقه فكري عموم جامعه باشد. اسكندري در پاسخ به اين سوءالات مي‏گويد:

«ما مدعي هستيم كار ما مدل بيروني ندارد. ما بازخورد كار خود را نزد افراد اهل‏فن مثل داوران بين‏المللي قرآن نيز سنجيده‏ايم كه مورد استقبال آنها قرار گرفته است». وي در پاسخ به موضوع موردپسند بودن انديشه‏هاي منعكس‏شده در اين طرح مي‏گويد:

«براي اين كتاب، انديشه درست و مفيد به حال جامعه را برگزيده‏ايم. در فصل‏بندي و طرح موضوعات از شيوه‏هاي تفسيري حضرت آيت‏الله مصباح يزدي استفاده كرده‏ايم و استخوان‏بندي اصلي مباحث متعلق به انديشه ايشان است. علاوه بر اين از تفسيرالميزان، تفسير نمونه، مجمع‏البيان و تفسير نور نيز استفاده كرده‏ايم و در كنار اينها بسياري از كتاب‏هاي فرهنگ موضوعي قرآن به عربي و فارسي نيز مورد مطالعه قرار گرفته‏اند. ترجمه كتاب هم از ترجمه‏هاي حضرت آيت‏الله مشكيني و آقاي فولادوند است».

اسكندري آن‏گاه با اين سوءال مواجه شد كه آيا آيه‏هاي زندگي و ساير طرح‏هاي اين‏چنيني در صداوسيما با هزينه‏هاي زياد خود توانسته‏اند گامي به‏سوي قرآني‏شدن جامعه بردارند؟ او صريح پاسخ مي‏دهد: «من معتقدم هيچ‏كاري و هيچ‏هزينه‏اي صورت نگرفته است. چرا وقتي نوبت به قرآن مي‏رسد كم‏ترين خرج‏ها در چشم شما بسيار زياد و گزاف به‏نظر مي‏رسد. هنوز قدم اول را در راه رسيدن به آمال خود و تحقق فرامين مقام معظم رهبري برمي‏داريم. علاوه‏بر آن بخش اعظم وظايف تبليغ و ترويج دين و قرآن برعهده سازمان‏ها و نهادهاي خارج از صداوسيماست و آنها هم بايد وظايف خود را به‏خوبي انجام دهند. من معتقدم اين سرمايه‏گذاري‏ها براي ترويج قرآن ناچيز و بسيار كم است و اگر اندك اثري هم مشاهده شود از اعجاز قرآن كريم است».

او تأكيد مي‏كند: «قرآن كتابي براي همه مردم است پس بايد به برنامه‏هاي آن بلندپروازانه بپردازيم و بيش از گذشته بر روي آن سرمايه‏گذاري كنيم...».