آينه پژوهش ـ سال سوم ناصرالدين انصاري قمي پيش از ورود به اصل مقاله، يادآوري چند نكته ضروري مينمايد: 1ـ اين كتابنامه نتيج جستجوي كامل نبوده و تنها كتابهايي كه مورد ملاحظ نويسنده قرار گرفته، ياد شده است. 2ـ ذكر هر كتاب، نشانه صحّت و درستي مطالب آن كتاب نيست. 3ـ ابتدا كتابهاي چاپي عربي و پس از آن كتابهاي خطي عربي فهرست گرديدهاند. 4 ـ كتابهاي اردو زبان ـ اعم از چاپ و خطي ـ پس از كتب چاپ و خطي فارسي قرار گرفته است. 5ـ ابتدا نام كامل كتاب و نويسنده آن، سپس قطع، تعداد صفحات، محل چاپ و سال طبع آن ذكر ميشود. 6 ـ در مواردي كه اين مشخصات رعايت نشده، به سبب آن بوده است كه نگارنده شخصاًً آن كتاب را نديده و تنها از معاجم و يا از فهرست منابع كتابهايي كه پيرامون آن نگاشته شده، نقل كرده است. 7 ـ برخي از كتابهايي كه در اين كتابنامه ياد شده، از ارزش علمي و استحكام و تحليل و نوآوري تُهي بوده و نميتوان آنها را در رديف كتابهاي ارزشمندي چون «حياة زينب الكبري» و «في رحاب السيدة زينب» و «الخصائص الزينبيه» برشمرد، و تنها براي فراگير بودن مقاله بدانها اشارتي شده است.
الف: كتابهاي عربي
1ـ ابنة الزهراء بطلة الفداء. علي احمد شلبي . بيروت. 2 ـ اخبار الزينبات. سيد ابوالحسين يحيي اعرج عبيدلي مدني. با مقدم آيت الله العظمي نجفي مرعشي. (چاپ سوم: قم، 1401 ق). 161 ص، جيبي. 3ـ بطلة كربلاء . عايشه عبدالرحمن بنت الشاطي. (بيروت، دارالكتاب العربي، 1979 م). 169 ص، رقعي. اين كتاب از نثري شيوا برخوردار است و پنج بار به فارسي ترجمه گرديده است. 4- تاريخ السيدة زينب . محمد علي احمد مصري . (قاهره ، 1931 م) . 19 ص , تاريخ زندگاني و توصيف مزار آن حضرت در مصر است. 5 ـ تاريخ السيدة زينب (ع). محمود علي ببلاوي. (قاهره، 1343 ه .ق). 48 ص. 6 ـ تاريخ السيدة زينب (ع). گروه نويسندگان. (قاهره، نشر العلوم و المعارف، بيتا). 7 ـ تاريخ المشهد الزينبي. حسن محمد قاسم مصري. مدير مجل هدي الاسلام. (چاپ اول: قاهره، بيتا). 8 ـ حفيدة الرسول (ص): نفحات من مسيرة السيدة زينب (ع). احمد شرباصي ازهري. (قاهره ، الدار القومية، بيتا). 92 ص. 9 ـ حياة زينب الكبري. شيخ جعفر نقدي. (قم، مكتبة المفيد، 1362 ش/ 1404 ق).156 ص، وزيري. يكي از بهترين كتابها دربار زندگي حضرت بوده و به فارسي نيز ترجمه گرديده است. 10 ـ خطب الحوراء زينب (ع). سيد جاسم حسن شبّر. چاپ نجف. 11 ـ دراسة عن السيدة زينب. ايرينه كالزوني. مستشرقه ايتاليايي. ظاهراً به چاپ رسيده است. 12- الرسالة الزينبية . حافظ شمسالدين محمدبن طولون دمشقي. 13- الرسالة الزينبية . شمس الدين ابو الخير سخاوي مصري . 14 ـ زينب عليها السلام. احمد زكي ابوشادي مصري. (چاپ مصر، 1343 ق). 15- زينب اخت الحسين (ع). محمد حسين اديب كربلائي. (نجف، بينا، 1384 ق). 72 ص، جيبي. 16 - زينب بطولة و جهاد. حبيب آل جامع. (بيروت، دارالقاري،1406 ق). 17ـ زينب بنت علي. عبدالعزيز سيد الاهل. (چاپ دوم: قاهره، مكتبة العلمية، 1961 م). 174 ص، رقعي. 18 ـ زينب (ع) وليدة النبوة و الامامة. امّ علاء و امّ صادق. (لندن، مؤسسة الوفاء ، 1408ق) 19 ـ السيدة زينب (ع). علي محمد علي دخيل . (بيروت: بينا،بيتا) 20 ـ السيدة زينب. محمود شرقاوي. 21 ـ السيدة زينب (ع). حسن محمد قاسم مصري. (م 1355 ق). قاهره. وي اين رساله را به عنوان مقدمهاي مفصل بر «اخبار الزينبات» عبيدلي، چاپ قاهره، سال 1333 نگاشته است. همچنين نويسنده به جز اين كتاب و كتاب شمار7، سلسله مقالاتي دربار حضرت زينب و مرقدش در مجل هدي الاسلام نگاشته است. اين كتاب به فارسي ترجمه شده است. 22 ـ السيدة زينب بنت الزهراء و ثورة كربلاء في الوجدان الشعبي. رضا حسين صبح. (بيروت، دارالزهراء ، بيتا). 23- السيدة زينب عقيلة بني هاشم. محمد فهمي عبدالوهاب. (تونس، دار بوسلامة، 1985 م). 43 ص. 24- السيدة زينب (ع) المثل الاعلي، للفضيلة والعفاف. گروه نويسندگان. (قاهره، نشرالعلوم و المعارف الاسلاميه، بيتا). 25- سيرة زينب سلام الله عليها. گروه نويسندگان (بيروت، بينا، بيتا). 26- الطاهرة السيدة زينب بنت علي عليهما السلام. عبدالخبير خولي. (قاهره، بينا، بيتا). 27 ـ عقيلة بني هاشم. سيد علي بن الحسين هاشمي. (نجف، بينا، بيتا). 28- عقيلة الطهر و الكرم السيدة زينب. شيخ موسي محمد علي. (چاپ سوم: بيروت، عالم الكتب، 1985 م). 164 ص. 29 ـ العقيلة الطاهرة السيدة زينب بنت علي عليه السلام. احمد فهمي محمد محامي مصري. (قاهره، بينا، بيتا). 30 ـ عقيلة الوحي. آيتالله سيد عبدالحسين شرف الدين موسوي. اين رساله در مقدمه كتاب حضرت زينب كبري، از مرحوم استاد حسين عمادزاده، به فارسي ترجمه گرديده است. 31 ـ في رحاب بطلة كربلاء. ابراهيم محمد خليفه. (بيروت، مؤسسة البلاغ، 1985 م). 144 ص. 32ـ في رحاب السيدة زينب. سيد محمد بحرالعلوم. (چاپ دوم: بيروت، دارالزهراء ، 1400 ق) . 201 ص. اين كتاب به فارسي ترجمه شده است. 33 ـ القصيدة الزينبية. سيد علي سيد رضا هندي. (نجف، بينا، بيتا). 34ـ المحاجة الزرنبية في السلالة الزينبية، جلال الدين عبدالرحمن بن ابي بكر سيوطي شافعي. (فاس، قاعدة المغربية، 1232 ق). 35ـ المرأة في ثورة الحسين (ع). غادةجابر. (بيروت، دارالتعارف، بيروت، 1979 م). 36 ـ المرقد الزينبي، فرج آل عمران قطيفي. (چاپ نجف: بينا، بيتا). 37 ـ مرقد العقيلة زينب = كشف الغيهب في تحقيق مرقد العقيلة زينب. محمد حسنين سابقي پاكستاني. با تقريظ شيخ محمد حسين حرزالدين عقيلي نجقي. (بيروت، مؤسسة الاعلمي، 1979م). 38 ـ مع بطلة كربلاء زينب بنت اميرالمؤمنين. شيخ محمد جواد مغنية. (بيروت، دارالجواد و دارالتيار، 1984 م). اين كتاب به فارسي ترجمه شده است. 39ـ وفاة زينب الكبري. شيخ حسين بلادي بحراني. (نجف، بينا، بيتا). 40- وفاة زينب الكبري (ع). شيخ فرج الدين آل عمران قطيفي. (نجف، مطبعة الحيدرية، 1379 هـ ق). 74 ص، وزيري. 41- ويژه نامه مجله الموسم. (ش 4، ج1، 1989 م/ 1410 ق). 430 ص، وزيري. شامل مقالات و اشعار فراوان دربار زندگي، خطبهها و مدفن حضرت زينب كبري.
ب: كتب خطي عربي
42ـ امّ كلثوم العقيلة زينب (ع) صرخة للعدل و صاروخ علي الجور . سيد مهدي سويج. 800 ص. رك: مجله «الموسم» س 1 ش 3 ص 1162 (1410 ق) 43 ـ ترجمة السيدة زينب و دراسة تحليلية لمسيرتها. شيخ محمد حسنين سابقي پاكستاني. 500 ص. اين كتاب به دو زبان اردو و عربي نگارش يافته است. رك: مرقد العقيلة زينب (ع) /24 44 ـ ثواب المُدرِك لزيارة ست زينب (ع) و الشيخ مدرك. شيخ عبدالغني نابلسي. رك: ايضاح المكنون 1/348 مدرك بن زياد، يكي از صحاب پيامبر ـ ص ـ بوده و در جانب غربي مرقد حضرت زينب مدفون است. 45 ـ رسالة في تصحيح قبر السيدة زينب. سيد عبدالرزاق موسوي مقرم. (1316-1391 ه ـ ق). مؤلف را عقيده بر آن است كه مدفن حضرت در مصر ميباشد، اما بعد از آن از اين كه رأي برگشته و قائل به بودن قبر در قريه «راويه» دمشق گرديد و دراثبات آن رساله مذكور را نگاشت. رك: مرقد العقيلة زينب (ع) /75 46ـ زينب العقيلة . سيد عبدالرزاق موسوي مقرم. رك : مقدم مقتل الحسين. 47 ـ زينب الكبري (ع) . حاج شيخ زين العابدين بن محمد كريمخان كرماني. 1326 ق. 64 ص، رقعي. 48 ـ شرح خطبة الزينبية عليها السلام. علامه ميرزا حيدرقليخان سردار كابلي. رك: علماء معاصرين / 293 49 ـ عرف الزرنب في شرح حال السيدة زينب (ع). شمس الدين ابي العون محمدبن احمد سالم سفاريني نابلسي حنبلي. رك: هدية العارفين 2/340، كشف الظنون 2/98، مسلك الدرر 4/31، الاعلام 6/14، معجم المؤلفين 8/262 50 - عرف الذربن بترجمة سيدي مدرك بن زياد و السيدة زينب (ع). حافظ اسماعيل بن محمدبن عبدالهادي عجلوني شافعي. رك: كشف الظنون 2/146، مؤرخودمشق /67 51 - العقد المنظوم في احوال امّ كلثوم ـ زينب ع. شيخ محمد حسنين سابقي پاكستاني. رك: مرقد العقيلة زينب (ع)/120 52 ـ كلمة العقيلة السيدة زينب (ع). شهيد سيد حسن حسيني شيرازي. اين كتاب را در ضمن تأليفات نويسنده در مقدم آثارش به شمار آوردهاند. 53 ـ لوائح القبول و المنحة و الاعراز في الرحلة لزيارة السيدة زينب (ع) و سيدي مدرك و عمر الخباز. عبدالله بن عمر افيوني. رك: كشف الظنون 2/416 54 - مصيبة مجددة =احزان المؤمنين في قصة العفيفة بنت اميرالمؤمنين. محمدبن عيسي بن عبدالحسين. رك: الذريعة 21/132
ج: كتابهاي چاپي فارسي
1ـ اساورمن ذهب في احوال امّ المصائب زينب. شيخ مهدي اصفهاني بن شيخ محمدعلي ثقة الاسلام. (اصفهان، بينا، 1350 ق). 2ـ انقلابيترين بانوي تاريخ حضرت زينب (س). بيمؤلف. (مشهد، قاسمي، 1364 ش). 108 ص. 3ـ بانوي شجاع زينب كبري. شيخ محمد جواد مغنيه (م 1400 ق). ترجم احمد صادقي اردستاني. (تهران، خزر، بيتا). 279 ص، رقعي. 4ـ بانوي كربلا زينب دختر زهرا (ع). عايشه عبدالرحمن بنت الشاطي. ترجم سيدرضا صدر. (چاپ پنجم: قم، 22 بهمن، 1364 ش). 180 ص، رقعي. 5ـ بزرگ بانوي جهان زينب. مهدي ملتجي. (تهران، اشرفي، 1353 ش). 154 ، رقعي. همراه با متن و ترجم زيارت حضرت. 6 ـ ترجمه خاتون دو سرا. سيد علينقي فيض الاسلام اصفهاني. (چاپ دوم: تهران، مركز انتشارات فيض الاسلام، 1366 ش). 254 ص، وزيري. 7 ـ ترجمه خطبههاي حضرت زينب. جواد فاضل (1335-1380 ق). (تهران، علمي، بيتا). 8 ـ ترجمه منظوم خطب حضرت زينب كبري (س) (در مجلس يزيد). محمد افتخاري ساوجي. (قم، بينا، 1353 ش). جيبي. 13 ص. 9 ـ حضرت زينب كبري. سيد محمد بن يوسف فيض كابلي بهسودي. (نجف، مطبعة العدل، بيتا). 36 ص، رقعي. سربي. 10 ـ حضرت زينب كبري (س). شيخ جعفر نقدي (1303 - 1370 ق). ترجم حسين عمادزاده (1325-1411 ق). با مقدم علامه سيدعبدالحسين شرف الدين. (چاپ دوم: تهران، سعدي، بيتا)، 470 ص، وزيري. (1 -ر) . (ظاهراً نوشته علامه سيد شرفالدين همان رساله «عقيلة الوحي» ميباشد). 11 ـ حضرت زينب بزرگ بانوي كربلا. عبدالامير فولاد زاده (قم، كانون نشر انديشههاي اسلامي، 1411 / 1369 ش). 65 ص، مصور. ويژ نوجوانان. وزيري. 12 ـ الخصائص الزينبية يا ويژگيهاي حضرت زينب عليها السلام. سيد نورالدين حائري جزايري (1313 - 1384 ق). مقدمه: محمدتقي تاج الدين . (چاپ سوم: قم، حضرت مهدي، 1404 ق / 1362 ش). 372 ص، وزيري. بر اين كتاب تقريظهايي از مرحوم آيتالله العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني و آيتالله سيد محمد فيروزآبادي درج گرديده است. 13 ـ خطبهاي از حضرت زينب (س). ترجمه: علي گلزاده غفوري. 56 ص، رقعي. اين كتاب ترجم خطب حضرت در كوفه است و به فارسي و انگليسي منتشر شده است. 14ـ خطابه زينب كبري (س) پشتوان انقلاب حسين بن علي (ع). محمد مقيمي. (تهران، سعدي، بيتا) . 386 ص، وزيري. 15ـ دختر علي (ع) زينب (س) قهرمان كربلا. علي عطايي خراساني. (تهران، اسلاميه، 1348 ش). 112 ص. 16ـ در رهگذر كوفه و شام. حسين عماد زاده. (تهران، بينا، بيتا). 17ـ دسته گلي در مدايح و مصائب زينب قهرمان كربلا. بدون مؤلف. با مقدم علي عطايي خراساني. (مشهد، اسلامي، 1347 ش). 97 ص، حبيبي. 18ـ زندگاني حضرت زينب (س). عبدالحسين مؤمني. (تهران، جاويدان، بيتا). 292 ص، رقعي. به انضمام زيارت و اشعاري دربار حضرت. 19ـ زندگاني حضرت زينب. مصطفي اوليائي. (قم، اسلامي، 1363 ش). 63 ص، رقعي. 20 ـ زندگاني زينب كبري (س). شهيد سيد عبدالحسين دستغيب. (تهران، ناس، 1368 ش). 130 ص، جيبي. 21ـ زندگاني و احوالات صديق صغري زينب كبري سلام الله عليها. محسن صائب صيدلي. (قم، امام مهدي، 1364 ش). 64 ص، رقعي. 22ـ زينب بانوي قهرمان كربلا. عايشه بنت الشاطي. ترجم مهدي آيت الله زاده نائيني و حبيب چايچيان. (چاپ پنجم: تهران، اميركبير، 1348 ش). 191 ص، رقعي. 23ـ زينب حماسهاي بر فراز تاريخ. سيد حسن دبيري ـ حاج سيد جوادي. (تهران، نويد، 1360 ش). 226 ص، رقعي. 24ـ زينب در حساسترين دوران زندگي خود: از عاشورا تا اربعين. بدرالدين نصيري. (چاپ چهارم: تهران، محمدي، 1368 ش). 330 ص. جيبي. 25ـ زينب در كاروان كوفه و شام. اميرتيمور معيني. (چاپ اول: تهران، بينا، 1358 ش).224 ص، رقعي. 26ـ زينب شجاع در عاشوراي حسيني، موسي فرهنگ رازي. (تهران، خزر، 1350 ش). 224ص، جيبي. 27ـ زينب كبري عقيله بني هاشم دختر علي بن ابيطالب. عايشه عبدالرحمن بنت الشاطي. ترجمه: سيد جعفر غضبان. (كرمانشاه، بينا، 1332 ش). 194 ص، رقعي. اين كتاب براي دومين بار به نام «زينب قهرمان كربلا» در 140 صفح رقعي، در سال 1344 ش توسط انتشارات محمد حسن علمي به چاپ رسيده است. 28 ـ زينب كبري فريادي بر اعصار. اسماعيل منصوري لاهيجاني. (چاپ اول: تهران، مجتمع شهيد مطهري، 1369 ش). 200 ص، رقعي. 29ـ زينب كبري(س) قهرمان انقلاب كربلا. حسن ناجيان. (تهران، بينا، 1351 ش) .191 ص. 30ـ زيارت مفجعه حضرت زينب كبري (س). مهدي ملتجي. (تهران، اشرفي، 1353 ش). 52 ص. 31ـ ستارگان درخشان ـ زينب كبري (س). محمد جواد نجفي. (تهران، اسلاميه، 1368 ش). (ضمن زندگاني حضرت زهرا). 52 ص، جيبي. 32ـ سرگذشت راست يا حضرت زينب (س). جلال الدين فارسي. (تهران، آسيا، بيتا). 53 ص. 33 ـ سيري در زندگاني حضرت زينب. (س). سيد محمد بحرالعلوم. ترجم امير وكيليان، كريم جعفري، (چاپ اول: تهران، حكمت، 1369 ش). 128 ص، وزيري. 34ـ سيري كوتاه در زندگاني زينب كبري يا قهرمان زنان جهان. محمود حكيمي. (چاپ پنجم: قم ، نسل جوان، 1368 ش). 112 ص، جيبي. 35 ـ شير زن كربلا. عايشه بنت الشاطي. ترجم سيد جعفر شهيدي. (تهران، حافظ، 1350 ش). 126 ص. 36 ـ صدفهاي شكسته (سير ايمان در اسلام و زينب شيرزن نينوا). نعمتالله قاضي ـ شكيب. (تهران، علمي، 1340 ش). 20 ص، جيبي. 37 ـ الطراز المذهّب في احوال سيدتنا زينب. عباسقليخان سپهر، فرزند ميرزا محمد تقي خان صاحب ناسخ التواريخ. تصحيح: محمد باقر بهبودي. (تهران، اسلاميه، بيتا) . 2 جزء، 680 ص، وزيري. يكي از بهترين و جامعترين كتابها دربار حضرت زينب است. 38 ـ قهرمان صبر يا زندگاني عالمه فاضله زينب كبري (ع). محمد غلامي. (تهران، بينا، 1351 ش) . 336 ص. 39 ـ غنچه گل نشكفته. علي اكبر پيروي . (تهران، انجمن ادبي حضرت حجة، 1386 ق / 1345 ش). 23 ص ، جيبي. سنگي (نسخ). 40 ـ قهرمان كربلا زينب (ع). عايشه بنت الشاطي. مترجم: ناشناخته. (تهران، سعيدي، 1364 ش). 146 ص. 41 ـ قهرمان كربلا زينب كبري عليها سلام. ترجمه «اخبار الزينبيّات» و «السيدة زينب» برگردان: سيد محمد جواد نجفي مرعشي. مقدمه: آيت الله العظمي نجفي مرعشي (م 1411 ق). (تهران، فراهاني، 1401 ق). 202 ص، رقعي. 42 ـ نقش زينب كبري در رهبري الهي. حسن سعيد. (اصفهان، حسيني عمادزاده، 1399 ق). 17 ص، رقعي. به عنوان مقدمه بر كتاب «الخصائص الزينبيه». 43ـ نگاهي كوتاه به زندگاني زينب كبري «س». سيد هاشم رسولي محلاتي. (تهران، سازمان تبليغات اسلامي، 1369 ش). 83 ص، رقعي. 44 ـ نور و ظلمت در جهان. علي پرورش. (تهران، چاپخان فردوسي، 1350 ش). 381 ص، وزيري. 45 ـ نهج الهداية: خطبههاي حضرت زينب و ام كلثوم و فاطمه بنت الحسين در شهر كوفه و شام. هاشمي حسيني نژاد. (مشهد، انجمن اسلامي تراشكاران و ريختهگران، بيتا). 64 ص، رقعي.
د ـ كتب خطي فارسي
46- بلاغت زينبيه. شيخ محمد لطيف انصاري. (1305 - 1399 ق). ر ك : تذكره علماي اماميه پاكستان / 331 47 ـ تاريخ ام المصائب سيدتنا زينب (منظوم). سلطان المتكلمين شيخ محمد كجوري تهراني 1352 ق). ر ك : الذريعة 3/236 ، معجم المؤلفين 9/58 48 ـ الدرة الفاخرة في شرح خطبة زينب الطاهرة. جمال الدين بن ابي تراب شيرازي (م 1341 ق). رك : الذريعة 8/106 49 ـ شرح خطبه حضرت زينب (ع). شيخ هادي بنابي. رك : الذريعة 13/221.
ه : كتب اردو
1ـ ثاني زهرا = زهراي ثاني. ملازم حسين اصغر. رك: تذكره علماي اماميه پاكستان/ 356 احتمالاً اين كتاب دربار حضرت زينب است. 2ـ حضرت زينب كبري كي تاريخ ساز دور عهد آفرين خطبي. ترجمه و شرح مختصر خطبههاي حضرت در كوفه و شام. سيد ابن حسن نجفي. (كراچي، ادار تمدن اسلام، 1985 م). 47 ص، رقعي. (خط: سيد تهذيب حسين نقوي). 3ـ سلسلة الذهب في سوانح سيدتنا زينب (ع). سيد مظفر علي خان بن خورشيد علي خان جانسته هندي. (هند، بينا، بيتا). 4ـ السيدة زينب (ع). سيد عزيز حسن بقائي هندي. (دهلي، هند). 5ـ سيرة زينب (ع). سيد احمد حسين ترمذي. (لاهور، بينا، بيتا). 6 ـ سيرة جناب زينب سلام الله عليها. سيد محمد حسين جعفري. (حيدرآباد، دكن، بينا، بيتا). و: زبانهاي ديگر 1ـ سيرة السيدة زينب (ع) ـ انگليسي. حاج محمد سالمين هندي. (هند، بينا، بيتا).