باب اول - مناسک حج همراه با حواشی مراجع معظم تقلید نسخه متنی

باب اول

اعمال عمره تمتع

فصل اول :
محل احرام عمره تمتع

[م ـ] بدان كه محل احرام بستن براى عمره تمتع كه آن را ميقات مى نامند مختلف مى شود به اختلاف راههايى كه حجاج از آنها بطرف مكه مى روند، و آن پنج محل است:

اول ـ مسجد شجره است كه آن را ذوالحليفه مى نامند و آن ميقات كسانى است كه از مدينه منوره به مكه مى روند.

[م ـ] جايز است⁽³⁷⁸⁾ در صورت ضرورت احرام را از مسجد شجره تأخير بيندازد تا ميقات اهل شام.

** [م ـ] اگر جنب بواسطه زيادى جمعيت نتواند در حال عبور از مسجد احرام ببندد، و آب براى غسل نباشد، و نتواند صبر كند تا آب پيدا شود بايد⁽³⁸⁴⁾ تيمم كند و داخل مسجد شود و احرام ببندد.

دوم ـ وادى عقيق است كه اوائل آن را « مسلخ » و اواسط آن را « غمره » و اواخر آن را « ذات عرق » مى گويند كه محل احرام عامه است، و آن ميقات كسانى است كه از راه عراق و نجد به مكه مى روند.

سوم ـ قرن المنازل است و آن ميقات كسانى است كه از راه طائف حج مى روند.

چهارم ـ يلملم است كه اسم كوهى است، و آن ميقات كسانى است كه از راه يمن مى روند.

پنجم ـ جحفه است و آن ميقات كسانى است كه از راه شام مى روند.

ميقات است، تفتيش و تحصيل علم لازم نيست⁽³⁹¹⁾، و اگر علم و بيّنه ممكن نشود مى تواند اكتفا كند به ظن حاصل⁽³⁹²⁾ از پرسيدن از كسانى كه اهل اطلاع به آن مكانها مى باشند.

[م ـ] هرگاه از راهى برود كه به هيچيك از ميقاتها عبورش نيفتد بايد از محاذات ميقات احرام ببندد.

* [م ـ] كسانى كه از محاذات غير مسجد شجره عبور مى كنند احتياط مستحب⁽³⁹⁷⁾ آن است كه قبل از رسيدن به محاذات، به نذر محرم شوند و بهتر آن است كه در محاذات، تجديد احرام كنند.

[م ـ] شخص مستطيع اگر احرام را از ميقات تأخير بيندازد از روى علم و عمد، و ممكن نشود برگردد به ميقات بواسطه عذرى و ميقات ديگرى در پيش نداشته باشد⁽³⁹⁸⁾ حج او باطل است،⁽³⁹⁹⁾ و بايد سال ديگر حج بجا آورد.

گذشته است به نذر محرم شود،⁽⁴⁰³⁾ بلكه اگر از محل معينى پيش از رسيدن به محاذات، به نذر محرم شود احوط است.

بروند با نذر⁽⁴⁰⁶⁾ از جده محرم شوند، و بهتر آن است كه در « حده » تجديد احرام كنند اگرچه لازم نيست.

[م ـ] مراد از محاذات آن است كه كسى كه مى رود به طرف مكه به جايى برسد كه ميقات به طرف راست يا چپ او واقع شود به خط راست بطورى كه اگر از آنجا بگذرد ميقات متمايل به پشت او شود.

گمان حاصل شد⁽⁴¹⁰⁾ از قول كسانى كه مطلع به آن مكانها هستند ظاهراً كافى است، بلكه از قول كسانى كه اهل خبره هستند و از روى قواعد علميه محاذات را تعيين مى كنند اگر گمان حاصل شد⁽⁴¹¹⁾ ظاهراً كافى است.

شود، و اگر داخل حرم شده واجب است اگر مى تواند و به اعمال عمره مى رسد از حرم خارج شود⁽⁴¹⁷⁾ و محرم گردد، و اگر نمى تواند بنحوى كه گفته شد همانجا محرم شود، و احتياط مستحب آن است كه هرقدر مى تواند به طرف خارج حرم برگردد و آنجا محرم شود.

[م ـ] زن حائض اگر مسأله نمى دانست و عقيده داشت كه نبايد در ميقات محرم شود و احرام نبست حكمش همان است كه در مسأله قبل گفته شد.

همانجا محرم شود. مثلا اگر نذر كرد كه از « قم » محرم شود واجب است عمل كند، و بهتر⁽⁴²⁰⁾ آناست كه به ميقات يا محاذات ميقات كه رسيد احرام را تجديد كند.

[م ـ] جايز نيست احرام را از ميقات تأخير بيندازد اختياراً، بلكه احتياط⁽⁴²²⁾ واجب آن است كه از محاذات ميقات بدون احرام عبور نكند، اگرچه ميقات ديگرى بعد از آن باشد.

از آن ميقات محرم شود، بلكه اگر ميقات ديگرى بعد از آن ميقات باشد بايد به احتياط واجببرگردد به ميقاتى كه از آن گذشته و محرم شود.

مسائل متفرقه ميقات

[م ـ] احتياط واجب⁽⁴²⁵⁾ آن است كه از خود مسجد شجره احرام بسته شود نه اطراف آن و احتياط مستحب آن است كه در محلّ اصلى مسجد محرم شود اگرچه از مسجد مطلقاً جايز است، حتى در قسمتى كه مسجد توسعه پيدا كرده است.

خلاف شد⁽⁴²⁸⁾ در صورتى كه براى حَجة الاسلام محرم شده احرام او باطل است و بايد براىعمره تمتع مجدداً محرم شود.

[م ـ] كسانى كه ميقات براى آنها مشخص نيست نمى توانند به گفته راهنما ( بلد ) يا حمله دار كه مى گويد فلان محل ميقات است محرم شوند⁽⁴³³⁾ مگر از گفته او اطمينان پيدا كنند و الا بايد به عرف محل مراجعه نمايند.

[م ـ] در صورتى كه ثابت نيست كه رابغ محاذى جحفه است احرام از آن جايز نيست.

[م ـ] كسى كه در غير ماههاى حج به مكه رفته و عمره مفرده بجا آورده و در مكه مانده تا ماههاى حج براى احرام عمره تمتع بايد به يكى از مواقيت پنجگانه معروفه برود و نمى تواند از تنعيم محرم شود.

[م ـ] كسانى كه براى عمره مفرده به مكه مشرف مى شوند و بايد به يكى از مواقيت معروفه بروند، نمى توانند بدون احرام از ميقات تجاوز كنند و در صورت تجاوز، واجب است⁽⁴³⁷⁾ به ميقات برگردند و از آنجا محرم شوند. و اگر كسى نتوانست برگردد هرجا كه هست مُحرم شود.

[م ـ] اگر شخص در مكه باشد و بخواهد عمره تمتع بجا آورد و به عللى از رفتن به ميقات عمره تمتع معذور باشد لازم است به خارج حرم برود⁽⁴³⁹⁾ و از آنجا محرم شود و ازادنى الحل كافى است.

روى جهل⁽⁴⁴²⁾ به مسأله در جاى ديگر محرم شوند، احرام آنها صحيح نيست و محرمات احرام بر آنها حرام نمى شود چنانچه در صورت علم و عمد هم حُكم همين است هرچند در صورت جهل، اگر بعد از اعمال، مسأله را فهميده اند عمل آنان صحيح است.

عمره مفرده اول يك ماه فاصله نشده عمره دوم را رجاءاً⁽⁴⁵⁰⁾ بجا آورند، و در هر صورت اين اشخاص آخرين مرتبه اى كه به مكه مى روند بايد به يكى از مواقيت معروفه، مثل مسجد شجره يا جُحفه، بروند و از آنجا براى عمره تمتع مُحرم شوند.

استفتائات ميقات

بايد در خارج آن مُحرم شوند و در مُحاذى جُحْفه تجديد احرام نمايند،⁽⁴⁵²⁾ با توجه به اينكه مُحاذى جُحْفه نقطه مشخصى نيست، وظيفه چيست ؟
ج ـ مى توانند به جُحفه بروند و در آنجا تجديد احرام كنند،⁽⁴⁵³⁾ و چنانچه حدود مُحاذات را تشخيص دهند و در تمام آن حد، با بقاء نيت، تلبيه را تكرار كنند كفايت مى كند.

[س ـ] جماعتى از راه طائف عازم مكه بودند، قبل از رسيدن به قَرْن الْمَنازل آنان را از راه وادى عقيق فرستادند و از راه قرن المنازل منع كردند و لذا در وادى عقيق مُحرم شدند، آيا احرام آنان چه صورت دارد ؟
ج ـ صحيح است.

[س ـ] در مناسك مرقوم است كه زنهاى حائض بايد⁽⁴⁵⁴⁾ عبوراً از مسجد شجره مُحرم شوند و اگر نمى توانند، در خارج مُحرم شوند و در مُحاذى جُحفه تجديد احرام كنند، چون اين كار مشكل است و محاذى جحفه معلوم نيست آيا حضرت امام اجازه مى فرمايند؟ كه اينگونه اشخاص در مدينه با نذر مُحرم شوند ؟
ج ـ چون احرام قبل از ميقات با نذر صحيح است، زنهاى حائض كه عذر شرعى از دخول مسجد دارند، مى توانند در مدينه با نذر براى عمره محرم شوند.⁽⁴⁵⁵⁾ و در اين صورت لازم نيست به مسجد شجره بروند، ولى نذر زن بايد با اِذن شوهر باشد.

[س ـ] زن حائضى كه از مدينه عازم مكه بود، گمان مى كرد كه در حال عبور درمسجد شجره مى تواند محرم شود و وظيفه اش را انجام دهد، ولى وقتى كه به محوطه حياط مسجد رسيد ديد به جهت ازدحام نمى تواند با عبور محرم شود، لذا از شوهرش كه حاضر بود اجازه نذر گرفت و چند قدمى از مسجد فاصله گرفت و با نذر محرم شد، آيا كفايت مى كند يا خير ؟
ج ـ اگر احراز كند كه قبل از ميقات، با نذر محرم شده است مانع ندارد.

[س ـ] زن در حال حيض به خيال اينكه مى تواند در حال عبور، در مسجد شجره احرام ببندد وارد مسجد شد و بلافاصله احرام بست و تلبيه را هم گفت و چند قدمى هم به طرف درى كه مى خواست خارج شود رفت، ولى چون ديد نمى شود عبور كرد برگشت و از همان درى كه وارد شده بود خارج شد، آيا احرامش چگونه است ؟
ج ـ صحيح است.

[س ـ] يك نفر از حجاج به كلى شنوايى خود را از دست داده و زبان او هم لكنت دارد كه قادر بر تكلم صحيح نيست، مسئولين و ساير حجاج همراه، به اين موضوع توجه نداشته اند و اين آقا بدون نيت و تلبيه وارد مكه شده است، تكليف او و همراهانش چيست ؟
ج ـ بايد به ميقات برگردد و با نيت و تلبيه محرم شود هرچند با بردن همراه باشد، و اگر نمى تواند به ميقات برود بايد در خارج حرم محرم شود،⁽⁴⁵⁹⁾ و اگر نمى تواند تلبيه را صحيح بگويدولو با تلقين،⁽⁴⁶⁰⁾ احوط آن است كه به هر نحو مى تواند بگويد و ترجمه اش را نيز بگويد.

ج ـ ميقات در جحفه خصوص مسجد نيست و از هر جاى جحفه مى توانند محرم شوند، و همچنين مسجد تنعيم خصوصيت ندارد و احرام از ادنى الحلّ صحيح استهرچند در مسجد نباشد. بنابراين در صورت توسعه مسجد با صدق جحفه در اول، و ادنى الحل در دوم، احرام اشكال ندارد.

[س ـ] در مناسك فرموده ايد خدمه اى كه مى خواهند به مكه بروند و از مكه خارج شوند، در صورت خارج شدن از مكه، اگر فقط به جده مى روند، براى ورود به مكه در مرتبه دوم و سوم و بعد از آن احرام واجب نيست، ولى اگر به مدينه بروند و از آنجا بخواهند به مكه بروند بايد در مسجد شجره محرم شوند براى عمره مفرده ديگر چنانچه ميسر است، نكته علمى فرق ميان جده و مدينه را بيان فرمائيد ؟
ج ـ فارق،⁽⁴⁶³⁾ عبور از ميقات و عدم عبور است.

ج ـ مى تواند قبل از خروج⁽⁴⁶⁵⁾ از احرام عمره، برود و وسائل خود را بياورد، و اگر اعمال عمره تمتع را انجام داده و محل شده است، نمى تواند از مكه خارج شود مگر در حال ضرورت، محرماً به احرام حج على الاحوط.

][سـ كسى از جدّه محرم شده و اعمال عمره تمتع را انجام داده است تكليف او چيست؟
ج ـ اگر از رفتن به ميقات معذور نبوده و وقت براى انجام عمره تمتع هست بايد به ميقات برود و محرم شود و عمره تمتع را اعاده كند، و اگر رفتن به ميقات ممكن نيست به خارج حرم برود⁽⁴⁶⁷⁾ و از آنجا محرم شود.

ج⁽⁴⁷¹⁾ ـ احتياط آن است كه بقصد رجاء براى عمره مفرده ديگر محرم شود و بدون احرام تجاوز نكند.

[س ـ] كسى كه در جده و يا مدينه حالت روانى پيدا مى كند، آيا لازم است محرماً وارد مكه شود، يا بدون احرام نيز جايز است ؟
ج ـ مجنون، تكليف ندارد و احرام بر او واجب نيست، و اگر بدون احرام وارد مكه شود اشكالى ندارد.

[س ـ] زن حائضى كه نمى توانست صبر كند تا پاك شود، نزديك مسجد شجره محرم شد و بنا داشت محاذى جحفه احرام را تجديد كند، در ماشين خوابش برد و وارد مكه شد، آيا احرام او درست است ؟
ج ـ در صورت امكان⁽⁴⁷²⁾ بايد برگردد و از جحفه يا محاذى آن محرم شود على الاحوء و اگر ممكن نيست، از حرم خارج شود و از آنجا احرام ببندد.

** [س ـ] اگر بعد از خروج از ميقات در بين راه متوجه شود كه تلبيه را نگفته، يا نيت نكرده و يا به جهت ديگر احرامش درست نيست، و چنانچه بخواهد از همانجا به ميقات برگردد ميسر نيست ولى اگر بيايد مكه امكان دارد برگردد، آيا مى تواند بيايد مكه و به ميقات برگردد، يا بايد از همانجا محرم شود ؟
ج ـ اگر مى تواند به ميقات برگردد ولو از مكه، نمى تواند براى عمل واجب از غير ميقات محرم شود، ولى براى دخول مكه از ادنى الحل به نيت عمره مفرده محرم شود و بعد از اعمال آن، به يكى از مواقيت معروف برود و براى عمره تمتع احرام ببندد.

[س ـ] زن بدون اذن شوهرش نذر مى كند و با نذر محرم مى شود، آيا احرامش درست است، و چنانچه با همان احرام اعمالش را بجا آورده باشد چگونه است ؟
تمام شدن حج فهميد عملش صحيح است، ولى اگر بعد از عمره متوجه شد، در صورتى صحيح است كه قابل جبران⁽⁴⁷⁶⁾ نباشد. و در صورتى كه مى تواند بايد به ميقات برود و از آنجا محرم شود و اگر نمى تواند به ميقات برود، از خارج حرم احرام ببندد.

[س ـ] آيا نذر احرام قبل از ميقات براى نايب هم جايز است يا نه ؟
ج ـ اشكال ندارد.

* [س ـ] هرگاه حائض يا جنب عصياناً وارد مسجد شجره شود و مانند ديگران توقف نمايد و محرم شود، آيا احرام او صحيح است يا نه ؟
ج ـ احرام صحيح است.

[س ـ] كسانى كه در مكه اقامت پذيرفته اند، موقتاً نه دائماً، آيا ميقاتشان همان مواقيت خمسه معروفه است يا ادنى الحل ؟
ج ـ اگر فريضه آنها تبديل نشده بايد از مواقيت معروفه محرم شوند، و اگر تبديل شده ميقات آنها مكه است.

[س ـ] شخصى بدون احرام، عمداً يا جهلاً يا سهواً، وارد مكه شده و بعداً از جهت گرانى بيش ازحدكرايه ياممنوعيت از طرف دولت نتوانست به ميقات برگردد، وظيفه اش چيست؟
احرام از ميقات بدون عذر باشد، كه در اين صورت نمى تواند حج بجا آورد⁽⁴⁷⁹⁾ و اگر مستطيع است سال بعد بايد حج انجام دهد، و گرانى بيش از حدّ عذر نيست مگر موجب حَرَج باشد.