لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4518
بحرانى، ابوالحسن جمال‌الدين (يا كمال‌الدين) على بن سليمان ستراوي
بحرانى، فيلسوف، متكلم و محدث شيعى سدة 7ق/13م. از سرگذشت وي آگاهى
چندانى در دست نيست، اما از شهرتش پيداست كه اصلاً اهل سترة بحرين بوده، و
احتمالاً در همانجا به تحصيل دانش پرداخته است. مشهورترين استاد وي، دانشمند
شيعى، ابوجعفر كمال‌الدين بحرانى (ه م)، مشهور به ابن سعاده است (بحرانى،
سليمان، 68؛ بحرانى، يوسف، 253، 264- 265؛ افندي، 4/102) كه ابوالحسن على از
او اجازة روايت گرفت (ابن ابى جمهور، 1/11-12). بحرانى پس از مرگ استاد،
رسالة او را كه مشتمل بر 24 مسأله در علم و صفات الهى بود، نزد خواجه
نصيرالدين طوسى فرستاد و خواهان شرح و توضيح غوامض آن شد. نامه‌اي كه وي
در اين باره به خواجه نوشت و پاسخ خواجه كه مشتمل بر شرح آن رساله و
نيز ستايش مراتب علمى بحرانى است، در دست است (نصيرالدين، 17-19، 47؛
مدرسى، 225؛ قمى، 122). برخى گفته‌اند كمال‌الدين ميثم بن على بن ميثم
بحرانى محدث و متكلم مشهور شيعى و شاگرد ابوالحسن على بحرانى، رسالة مذكور
را نزد خواجه فرستاده است كه درست به نظر نمى‌رسد (مركزي، 3(4)/2560- 2561؛
نورانى، 16).
بحرانى به لحاظ علمى در ميان دانشمندان پس از خود، از جايگاه ويژه‌اي
برخوردار بوده، و از او با القابى چون داناي علوم معقول و منقول، عالم
ربانى، متكلم و عارف حكيم ياد شده است (مجلسى، 104/65، 106/26؛ افندي،
4/101؛ آقابزرگ، طبقات...، 106؛ بلادي، 61 -62). سيدحيدرآملى (ص 498) او را
عالمى مى‌داند كه مشربى عرفانى داشته، و در آثارش رويكرد عرفانى را از ديگر
گرايشها برتر مى‌شمرده است.
علامة حلى از طريق فرزندش، حسين بن على بحرانى، از او اجازة روايت گرفته
است (مجلسى، 104/65)، اما گويا علامه از طريق ابن ميثم شاگرد ابوالحسن على
بحرانى نيز از او اجازة روايت داشته است (ابن ابى جمهور، 1/11-12).
از سال درگذشت بحرانى اطلاعى در دست نيست. قبر وي در همان روستاي ستره در
جوار قبر استادش واقع است (بحرانى، يوسف، 265؛ بلادي، 61).
آثار:
1. الاشارات، كتابى است در كلام و حكمت. آقابزرگ نسخه‌اي از آن را به خط
حسين بن على، فرزند بحرانى، در عراق ديده كه عنوان كامل آن اشارات
الواصلين الى علوم العميان و تنبيهات اهل العيان من ارباب البيان بوده
است ( الذريعة، 2/98). شاگرد وي، ابن ميثم (ه م)، نيز شرحى بر اين كتاب
نوشته است (بحرانى، سليمان، 69؛ خوانساري، 7/219؛ آقابزرگ، همانجا).
2. سلامان وابسال، گزيدة ترجمة عربى حنين بن اسحاق از متن يونانى اين
داستان است؛ اما در چاپى كه از اين كتاب در حاشية شرح الاشارات نصيرالدين
طوسى (چ 1305 ش) صورت گرفته، نامى از بحرانى ديده نمى‌شود (مركزي،
3(1)/260).
3. مفتاح الخير، كه شرح مقدمة رسالة الطير ابن سيناست (مجلسى، 106/26؛
آقابزرگ، همان، 21/329). آقابزرگ وجود نسخه‌اي از آن را در كتابخانة خوانساري
در نجف گزارش كرده است (همانجا).
4. معراج السلامة و منهاج الكرامة، دربارة واجب الوجود كه بحرانى در آن به
شرح گفتار يكى از دانشمندان روزگار خويش در اين باره پرداخته است (مركزي،
3(1)/362). نسخه‌اي خطى از اين اثر در كتابخانة دانشگاه تهران موجود است
(همان، 3(1)/362-363) و امين نيز نسخه‌اي از آن را در مجموعه‌اي در كتابخانة
شيخ فضل‌الله نوري در تهران ديده است (8/248).
5. النهج (المنهج) المستقيم على طريقة الحكيم، كه شرح قصيدة عينية ابن
سيناست (مجلسى، همانجا؛ بلادي، 62؛ افندي، همانجا؛ آقابزرگ، همان، 24/424-
425). آقابزرگ نسخه‌هايى از اين كتاب را ديده است (همانجا).
مآخذ: آقابزرگ، الذريعة؛ همو، طبقات اعلام الشيعة، قرن 7ق، به كوشش علينقى
منزوي، بيروت، 1972م؛ آملى، حيدر، جامع الاسرار، به كوشش هانري كربن و
عثمان اسماعيل يحيى، تهران، 1347ش/1969م؛ ابن ابى جمهور، محمد، عوالى
اللئالى العزيزية فى الاحاديث الدينية، به كوشش مجتبى عراقى، قم،
1403ق/1983م؛ افندي، عبدالله، رياض العلماء، به كوشش محمود مرعشى و احمد
حسينى، قم، 1401ق؛ امين، محسن، اعيان الشيعة، به كوشش حسن امين، بيروت،
1403ق/ 1983م؛ بحرانى، سليمان، فهرست آل بابويه و علماء البحرين، به كوشش
احمدحسينى، قم، 1404ق/ 1984م؛ بحرانى، يوسف، لؤلؤة البحرين، به كوشش
محمدصادق بحرالعلوم، قم، مؤسسة آل البيت؛ بلادي بحرانى، على، انوار
البدرين، قم، 1407ق؛ خوانساري، محمدباقر، روضات الجنات، به كوشش اسدالله
اسماعيليان، قم، 1390ق؛ قمى، عباس، الكنى و الالقاب، تهران، 1397ق؛
مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، 1403ق/ 1983م؛ مدرسى، محمد، سرگذشت و
عقايد فلسفى خواجه نصيرالدين طوسى، به انضمام بعضى از رسائل و مكاتبات
وي، تهران، 1335ش؛ مركزي، خطى؛ نصيرالدين طوسى، محمد، شرح مسألة العلم،
به كوشش عبدالله نورانى، مشهد، 1345ش؛ نورانى، عبدالله، مقدمه بر شرح
مسألة العلم (نك: هم ، نصيرالدين طوسى).
عليرضا سيدتقوي
