لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4675
بَراءِ بْن‌ِ مالِك (د ح 20ق/641م)، يكى از صحابة پيامبر اكرم(ص).
براء از تيرة بنى نجار خزرج و برادر صحابى و خدمتگزار مشهور پيامبر(ص) انس بن
مالك (ه م) بود (ابن سعد، 7/16-17؛ خليفه، 1/438؛ ابن حبان، 3/26-27؛ ذهبى،
1/195). گفته‌اند كه وي در بيعت معروف به «شجره» حضور داشت (همانجا) و در
پيكارهاي دورة پيامبر(ص) نيز مانند احد و خندق - بجز بدر - شركت جست (ابن
سعد، همانجا؛ ابونعيم 3/63؛ ابن اثير، 1/172). وي در سفرهاي پيامبر(ص)،
پيوسته همراه آن حضرت بود و به سبب خوش صدايى، اشعار حماسى مى‌خواند (نك:
طبرانى، 2/12؛ ابونعيم، 3/63، 65؛ براي نمونه‌اي از رجزهاي او، نك: كلاعى،
90-91)؛ اما در كتب سيرة موجود كه در آنها فهرستى از شركت كنندگان در
پيكارهاي زمان پيامبر(ص) آمده، نامى از او ذكر نشده است؛ آنچه بيشتر ماية
شهرت او شده، شركت وي در پيكارهاي دورة پس از پيامبر(ص) است.
براء بن مالك در جنگهاي معروف به ردّه جزو فرماندهان سپاه بود. خالد بن
وليد در يمامه فرماندهى سواره نظام را به او سپرد (ابن اعثم، 1/32؛ كلاعى،
76؛ ابن حبيش، 1/66)، اما پس از چندي او را عزل كرد (كلاعى، همانجا) و
سرانجام، به خواست سپاهيان منصب پيشين را به او بازگرداند (ابن حبيش،
همانجا، نيز 1/77؛ كلاعى، 90). براء نيز با تهوري خاص به درون باغى كه محل
استقرار مسيلمه و سپاهش بود، راه يافت و چندان جنگيد تا در باغ را بر روي
مسلمانان گشود و با يورش سخت سپاهيان تحت امرش به درون باغ، مسيلمه و
لشكريانش به هلاكت‌رسيدند (ابن‌سعد، 3/441؛ طبري، 3/294؛ ابن‌عبدالبر، 1/154؛
ابن حبيش، 1/76-77). بنابر روايتى ديگر كسى كه در باغ جنگيد، ابودجانه (ه
م) بوده است (بلاذري، فتوح...، 88؛ ابن اعثم، 1/36-37).
در حدود سال 17ق ابو موسى اشعري (ه م) كه از سوي عمر، به جاي مغيرة بن
شعبه به ولايت بصره گماشته شده بود، گروهى از انصار، از جمله براء و انس
بن مالك را نيز با خود به عراق برد (بلاذري، انساب...، 1/491؛ دينوري، 118).
در جريان فتوح در ناحية خوزستان، براء فرمانده جناح راست لشكر ابوموسى
اشعري بود (بلاذري، فتوح، 380؛ دينوري، 130) و سرانجام، در نبرد نزديك شوشتر
كشته شد (همانجا). در روايت طبري از سيف بن عمرتميمى، دلاوريها و رشادتهاي
بسياري به براء نسبت داده شده است (4/85 - 86). در تاريخ مرگ او نيز به
سبب اختلاف در تاريخ وقوع نبرد، از 17 تا 23ق اختلاف هست (ابن حبان، 3/27؛
ابن عبدالبر، 1/155؛ ابن اثير، 1/173؛ ابن حجر، 1/148).
نكته‌اي كه در همة مآخذ دربارة براء به چشم مى‌خورد، شرح دليري و شجاعت و
بى‌باكى او در جنگهاست، تا بدانجا كه خليفة دوم گفته بود: براء را بر هيچ
سپاهى از مسلمانان نگمارند تا ايشان را به هلاكت نيندازد (ابن سعد، 7/16؛
ابن عبدالبر، 1/154؛ ابن اثير، 1/172-173؛ نيز نك: بلاذري، فتوح، 85 -86؛
طبرانى، همانجا). همچنين در فضائل براء گفته شده است كه پيامبر(ص) او را
ستود؛ و حتى وي را مستجاب - الدعوه نيز دانسته‌اند و داستانى نيز در اين
باره نقل شده است (ابن‌حبان، همانجا؛ ابونعيم، 3/64، 67).
بنابه روايتى براء از نخستين كسانى بود كه به اميرالمؤمنين على(ع) گرايش
يافت (كشى، 38)، اما به گفتة برخى از محققان، به احتمال بسيار نام وي در
كتابت با براء بن عازب خلط شده است (نك: تستري، 2/267).
آرامگاه براء: اين آرامگاه يكى از قديم‌ترين بناهاي دورة اسلامى در شوشتر
است (جزائري، 15؛ نيز نك: هروي، 69). مدفن براء در مقابل قلعة سلاسل در شمال
شهر شوشتر واقع شده است (اقتداري، 1/684). آرامگاه اين صحابى، از همان آغاز
يكى از زيارتگاههاي مردم آن نواحى به شمار مى‌رفت. در زمان حكومت مهدي
قلى خان شاملو و به فرمان او، ساختمان قديم آرامگاه كه ويران شده بود،
بازسازي شد (همانجا). آنچه اينك به نام آرامگاه براء بن مالك معروف است،
با ايوان ورواق و گلدسته‌هاي آن در حكومت محمدعلى ميرزا، فرزند فتحعليشاه
قاجار، برپا شده است (همو، 1/684، 686، براي اطلاع از جزئيات عمارت آرامگاه،
نك: 684 بب). در دورة قاجار، هر ساله حكام شوشتر مبلغى براي تعمير اين مزار در
نظر مى‌گرفتند (همو، 1/686). اكنون جايى كه آرامگاه براء بن مالك در آن
واقع است، محلة «شاه زيد» نام دارد (شوشتري، 80؛ حرزالدين، 1/182).
مآخذ: ابن اثير، على، اسدالغابة، قاهره، 1280ق؛ ابن اعثم كوفى، احمد،
الفتوح، حيدرآباد دكن، 1388-1389ق/1968-1969م؛ ابن حبان، محمد، الثقات،
حيدرآباد دكن، 1397ق/1977م؛ ابن حبيش، عبدالرحمان، غزوات، به كوشش سهيل
زكار، دمشق، 1412ق/1992م؛ ابن حجر عسقلانى، احمد، الاصابة، قاهره، 1382ق؛
ابن سعد، محمد، الطبقات الكبري، بيروت، دارصادر؛ ابن عبدالبر، يوسف،
الاستيعاب، به كوشش على محمد بجاوي، قاهره، 1380ق/1960م؛ ابونعيم
اصفهانى، احمد، معرفة الصحابة، به كوشش محمد راضى بن حاج عثمان، مدينه /
رياض، 1408ق/1988م؛ اقتداري، احمد، ديار شهرياران، تهران، انجمن آثار ملى؛
بلاذري، احمد، انساب الاشراف، به كوشش محمد حميدالله، قاهره، 1959م؛ همو،
فتوح البلدان، به كوشش دخويه، ليدن، 1865م؛ تستري، محمدتقى، قاموس
الرجال، قم، 1410ق؛ جزائري، عبدالله، تذكرة شوشتر، تهران، چاپخانة حيدري؛
حرزالدين، محمد، مراقدالمعارف، به كوشش محمدحسين حرزالدين، نجف، 1389ق؛
خليفة بن خياط، الطبقات، به كوشش سهيل زكار، دمشق، 1966م؛ دينوري، احمد،
الاخبار الطوال، به‌كوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، 1960م؛ ذهبى، محمد، سير
اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و حسين اسد، بيروت، 1405ق/1985م؛
شوشتري، عبداللطيف، تحفة العالم، به كوشش صمد موحد، تهران، 1363ش؛ طبرانى،
سليمان، المعجم الكبير، به‌كوشش حمدي عبدالمجيد سلفى، بغداد، 1398ق/1978م؛
طبري، تاريخ؛ كشى، معرفة الرجال، اختيار شيخ طوسى، به كوشش حسن مصطفوي،
مشهد، 1348ش؛ كلاعى، سليمان، تاريخ الردة، اقتباس خورشيد احمد فارق از
الاكتفاء وي، قاهره، دارالكتاب الاسلامى؛ هروي، على، الاشارات الى معرفة
الزيارات، به كوشش ژ. سوردل - تومين، دمشق، 1953م. كيانوش صديق
