گفتگو باحضرت آية الله مهدوي كني

پيام حوزه: اصولاً هدف از تحصيل در حوزه علميه چيست؟

آية‏الله مهدوي كني: بسم الله الرحمن الرحيم. من فكر مي‏كنم از آيه شريفه نَفْر مي‏توان هدف از تحصيلات حوزه را فهميد. آنچه كه از تفاسير استفاده مي‏شود، اين است كه تفقه غير از آگاهي است. لذا، اولين چيزي كه لازم است تفقّه است و اينكه وظيفه ديني به مردم ابلاغ شود. پس يك هدف آموزشي است و يك هدف كاربردي.

پيام حوزه: به نظر حضرت‏عالي، ساختار حوزه براي رسيدن به اين اهداف، چه كاستي‏ها و موانعي دارد؟

آية‏الله مهدوي كني: من از آيه « نَفْر » دو نكته استفاده مي‏كنم يكي تعبير به «طايفه» است، يعني بايد در حال طواف و گردش باشند. پس بايد دو جهت در ميان علماي حوزه باشد: يكي اينكه هميشه بايد در حال طواف و گردش بين حوزه و مردم باشند، سكون مضرّ است، و ارتباط با حوزه هم نبايد قطع شود، مثل پزشكان كه دوره‏هاي مطالعاتي دارند.

اين ارتباط خاصيتي دارد كه نياز مردم را مي‏فهميم. حتي فلسفه هم اين‏طور است كه هر روز سؤال و شبهه‏ها و ايسم‏هاي گوناگون به وجود مي‏آيد.

نكته دوم؛ عالم بايد در ميان مردم برود و آن‏ها را تربيت كند و مشكلات فكري آن‏ها را حل كند. اول هم بايد به ده و محل خودش خدمت كند چون نسبت به آن‏ها دَيْن دارد. پس كاستي‏هاي حوزه اين است كه ما بايد كساني را تربيت كنيم كه مشكلات جامعه را حل كنند. در اين باره بايد نيازها را ديد؛ يك وقت ما مي‏خواهيم طلبه‏اي را براي روستا تربيت كنيم، يك وقت براي شهرهاي بزرگ و دانشگاه‏ها و... .

يكي از اشكالات و كاستي‏ها اين است كه ما براي پايه‏هاي مختلف و مراتب و مردم گوناگون برنامه‏هاي متناسب نداريم. سني‏ها جلوتر از ما هستند؛ چون وابسته به حكومت‏ها بوده‏اند، نيازها را بيشتر درك كرده‏اند. پس يكي از كاستي‏ها، همين بي‏برنامگي‏ها و عدم استعداديابي افراد است.

پيام حوزه: در حوزه همان‏طور كه مستحضريد، پايه‏هاي تحصيلي حوزه را ده پايه قرار داده‏اند. اوّلاً، اين ده پايه چه ضرورتي دارد؟ ديگر اينكه اصولاً مقاطع تحصيلي چگونه بايد عرضه شود، عمومي، نيمه تخصّصي و تخصّصي باشد؟

آية‏الله مهدوي كني: اين ساختار فعلي، پاسخ‏گوي نيازهايي كه عرض كردم نيست. در دوره عمومي، عربي و منطق و اصول و مقداري فقه بايد خوانده شود، ولي در كنار همين دوره عمومي، بايد استعداد و ذوق طلبه شناخته شود، تا اگر بعد از چهار، پنج سال از حوزه بيرون رفت، به درد كاري بخورد. حتي من معتقدم، ما كساني را كه تربيت مي‏كنيم، بايد مسايل جغرافيايي و فرهنگيِ مناطقي كه براي تبليغ مي‏روند را به آنان آموزش دهيم تا با آمادگي و ذهنيت به آن مناطق بروند.

پيام حوزه: در حوزه، عده‏اي معتقدند كه بايد همين روش‏هاي سنتي را حفظ كرد. عده‏اي مي‏گويند بايد به شكل كلاسيك باشد. عده‏اي هم پا را فراتر گذاشته و مي‏گويند نظام «ترمي» و «واحدي» دانشگاه اجرا شود. حضرت‏عالي، كه از هر دو نظام مطلعيد (حوزه و دانشگاه) چه نظري دارد؟

آية‏الله مهدوي كني: من نظام واحدي را مي‏پسندم، امّا با يك خصوصيتي. سيستم واحدي در يك زمان محدودي است كه دانشجو را از تعمّق باز مي‏دارد؛ چون استاد و شاگرد با عجله كار مي‏كنند. در سيستم واحدي، بايد درس‏هايي را مشخص كنيم و زمانش را مقداري وسيع‏تر كنيم.

استاد هم بايد با شاگردان برخوردي محقّقانه داشته باشد. كلاس‏ها هم بايد محدود باشد؛ كسي كه كلاس پانصد نفري دارد اين حُسن نيست ظرفيت كلاس‏هاي استاندارد 20 ـ 25 نفر و دروس تخصّصي و عالي 4 ـ 5 نفر كافي است.

پيام حوزه: امتيازهاي نظام موجود را هم بيان فرماييد؟

آية‏الله مهدوي كني: يكي از نقاط قوت همين باز بودن زمان در حوزه است، البته براي كساني كه اهلش هستند، امّا همين، براي كساني كه اهلش نيستند، نقطه ضعف است.

پيام حوزه: در باره متون آموزشي حوزه نظرهاي متفاوتي هست. بعضي معتقدند كه اين كتاب‏ها را علماي بزرگي نوشته‏اند و بايد حفظ شوند. عده‏اي هم مي‏گويند به طور كلي حذف شوند. نظر حضرت‏عالي چيست؟

آية‏الله مهدوي كني: بنده قايل به جمع هستم. اين متون خيلي ارزنده‏اند، ما نبايد اين متون را به طور كلي كنار بگذاريم. امّا به درد درس دادن هم نمي‏خورند؛ چون اين كتاب‏ها مربوط به چند سده پيش است امروز، ثابت شده كه پيچيده و مغلق نوشتن اشتباه است. امّا براي حفظ اين كتاب‏ها بنده اعتقادم اين است كه استاد بايد طلاب را وادار كند تا به كتاب‏هايي چون لمعه، جواهر، مكاسب و... مراجعه كند. ما در مدرسه مروي همين كار را انجام داده‏ايم، در عين حال كه كتاب‏هاي جديدي گذاشته‏ايم، شرح لمعه را حذف نكرده‏ايم.

امّا در مورد روش تدريس؛ در حوزه، معمولاً كتاب را بيان مي‏كنند و تطبيق مي‏كنند و بعضي هم سطر به سطر بيان مي‏كنند، در حالي كه در دانشگاه‏ها مطالب مورد نظر را تيتروار مي‏گويند، يك تيتر مي‏گويند و زير مجموعه‏هاي آن را مي‏نويسند و بيان مي‏كنند. شاگرد اوّل كليات را حفظ مي‏كند و سپس تفصيلي مي‏آموزد. اساتيد، سر كلاس چند كتاب را معرفي مي‏كنند و مطالب را تيتروار بيان مي‏كنند.

لذا، بايد در حوزه يك قسمتي براي تربيت مدرس در نظر گرفته شود.

يكي ديگر از محاسن دانشگاه اين است كه استاديار دارند، استاديار در درس استاد مي‏نشيند و شاگردان مطالب درس را از او مي‏گيرند و در واقع «يار» استاد است. هم‏چنين در تصحيح، تحقيق و... كمك استاد است. در حوزه هم ما بايد استاديار داشته باشيم.

پيام حوزه: ضرورت‏هاي جوامع بشري زياد است. چه رشته‏هاي الآن در حوزه بايد تدريس شوند و اولويت دارند؟

آية‏الله مهدوي كني: تخصّص در رشته‏هاي دانشگاهي چون مديريت، اقتصاد، روان‏شناسي و... را براي طلاب لازم نمي‏دانم، امّا تخصّص در رشته‏هاي حوزوي مثل كلام، فلسفه، تفسير و... لازم است.

نكته ديگر اينكه، رشته‏هايي كه در شوراي انقلاب فرهنگي تصويب شد و قرار شد طبق آن مدرك بدهند، من از اوّل با آن مخالف بودم. آن وقت كه معادل مي‏دادند هم مخالف بودم؛ طلبه شش سال در حوزه درس مي‏خواند تازه يك معادل ليسانس مي‏دهند كه مساوي با سه سال ونيم حضور در دانشگاه است اين ارزش حوزه را پايان مي‏آورد.

اكنون كه خود مدرك ليسانس و فوق ليسانس را تصويب كرده‏اند هم مخالفم، اگر مي‏خواهيم اصالت حوزه را حفظ كنيم چرا ليسانس و فوق ليسانس گذاشته‏ايم. چرا مدارك حوزوي خودمان را نگوييم. اينكه آقايان چطور اين را قبول كرده‏اند من تعجب مي‏كنم. اگر حوزه به مدرك‏هاي دانشگاهي اصالت بدهد، اين، طلبه را دنبال خودش مي‏كشد و اين، در واقع شكست حوزه است. مثلاً اگر ما به طلبه‏اي كه ده سال دوره سطح را گذرانده مدرك ليسانس بدهيم، اين، جاذبه‏هاي حوزه را كم مي‏كند؛ داوطلب مي‏گويد مي‏روم دانشگاه چهار ساله ليسانس مي‏گيرم. البته بگذريم از كساني كه انگيزه‏هاي الهي دارند. ما بايد عامه مردم را در نظر بگيريم.

پيام حوزه: به نظر حضرت‏عالي، تخصّص در حوزه از چه زماني بايد شروع شود؟

آية‏الله مهدوي كني: اگر آن مقدماتي كه عرض كردم طي شود و سبك تدريس هم اصلاح شود، من فكر مي‏كنم در حد شرح لمعه مي‏توان به دنبال تخصّص رفت. اگر سبك درس را عوض كنيم، بعد از چهار سال كه شرح لمعه تمام شد مي‏شود تخصّص و درس خارج را شروع كرد. مثل دانشگاه كه بعد از ليسانس به دنبال تخصّص مي‏روند.

پيام حوزه: جايگاه استاد در نظام آموزشي چگونه است و براي تربيت استاد چه بايد كرد؟ چه طرح‏هاي عملي براي استفاده از ذخاير حوزه در نظر شماست؟

آية‏الله مهدوي كني: براي تربيت استاد در حوزه يكي از اين دو را بايد انجام داد: 1 ـ آموزش‏هاي كوتاه مدت روش تدريس و كلاس‏داري؛ 2 ـ آموزش دراز مدت و در ضمن تعليم؛ همچنان كه در دانشگاه‏ها رسم است كه دانشجويان در كلاس كنفرانس مي‏دهند و پس از فارغ التحصيل شدن، استاديار مي‏شوند.

امّا در مورد استفاده از ذخاير حوزه، عده‏اي ممكن است به جهاتي نتوانند تدريس كنند بايد در مراكز تحقيقي از آن‏ها استفاده كرد. مثلاً در همان بحث تغيير متون مي‏شود از اين بزرگان كمك گرفت هم‏چنين به عنوان استاد مشاور و راهنما از آن‏ها استفاده كرد.

در پايان، از حُسن ظن شما تشكر مي‏كنم. اميدوارم در اين راهي كه در پيش گرفته‏ايد موفق باشيد. اصل كار بسيار خوب است، استقامت مي‏خواهد. من اعتقادم اين است كه تحول فرهنگي در قم به وسيله علامه طباطبائي شد و تحول سياسي به وسيله امام ؛ علامه طباطبائي تفسير و فلسفه محققانه را در حوزه زنده كرد.