اختلاف در عدد و ترتيب منازل سلوك[1]

نويسنده آيت الله مجتبى تهرانى

بر اصحاب ذوق و معرفت روشن است كه عرفا در عدد و ترتيب منازل سلوك متفق القول نيستند : برخى يك، برخى دو، بعضى سه، برخى ديگر هفت، بعضى هفتاد و كسانى يكصد منزل بر شمرده اند و بعضى تا هزار و حتى هفتاد هزار نيز ادعا كرده اند.

البته غالبا اين راه را از يقظه آغاز و به وحدت منتهى دانسته اند و بى گمان بسيارى از نظرات باهم قابل جمع هستند هر چند راههاى سلوك و وصال به شماره آفريدگان است، الطرق الى الله بعدد انفاس الخلائق (منسوب به پيامبر(ص)، علم اليقين، ج 1، ص 14)

خواجه نصير الدين طوسى در اوصاف الاشراف منازل را از ايمان آغاز و با توحيد به پايان برده است كه ما در اينجا بر طبق ترتيب اين كتاب رفتار نموده ايم، اما خواجه عبد الله انصارى در منازل السائرين يكصد منزل را مطرح نموده كه عبارتند:

1. يقظه.

2. توبه

3. محاسبه.

4. انابه.

5. تفكر.

6. تذكر.

7. اعتصام.

8. فرار.

9. رياضت.

10. سماع.

11. حزن.

12. خوف.

13. اشفاق.

14. خشوع.

15. اخبات.

16. زهد.

17. ورع.

18. تبتل.

19. رجاء.

20. رغبت.

21. رعايت.

22. مراقبت.

23. حرمت.

24. اخلاص.

25. تهذيب.

26. استقامت.

27. توكل.

28. تفويض.

29. ثقه.

30. تسليم.

31. صبر.

32. رضا.

33. شكر.

34. حياء.

35. صدق.

36. ايثار.

37. خلق.

38. تواضع.

39. فتوت.

40. انبساط.

41. قصد.

42. عزم.

43. اراده.

44. ادب.

45. يقين.

46. انس.

47. ذكر.

48. فقر.

49. غنا.

50. مقام مراد.

51. احسان.

52. علم.

53. حكمت.

54. بصيرت.

55. فراست.

56. تعظيم.

57. الهام.

58. سكينه.

59. طمأنينه.

60. همت.

61. محبت.

62. غيرت.

63. شوق.

64. قلق.

65. عطش.

66. وجد.

67. دهشت.

68. هيمان.

69. برق.

70. ذوق.

71. لحظ.

72. وقت.

73. صفا.

74. سرور.

75. سر.

76. نفس.

77. غربت.

78. غرق.

79. غيبت.

80. تمكن.

81. مكاشفه.

82. مشاهده.

83. معاينه.

84. حيات.

85. قبض.

86. بسط.

87. سكر.

88. صحو.

89. اتصال.

90. انفصال.

91. معرفت.

92. فنا.

93. بقا.

94. تحقيق.

95. تلبيس.

96. وجود.

97. تجريد.

98. تفريد.

99. جمع.

100.توحيد.

محقق طوسى در باب اول كتاب، به ترتيب درباره ايمان، ثبات، نيت، صدق، انابه، و اخلاق بحث مى كند و اين امور شش گانه را از مقدمات و مبادى سير و سلوك مى داند نه خود آن.

[1]. كتاب: كيش پارسايان، ص 12